Ներկայացնում ենք հարցազրույց Թուրքիայի Անկարայի փաստաբանների ասոցիացիայի անդամ, «Թուրքիայի և Ադրբեջանի համատեղ հայկական խնդիր. Վերին Ղարաբաղը և նոյեմբերի 10-ի հռչակագիրը իրավական կողմերի հետ» գրքի հեղինակ, փաստաբան Ֆարհադ Ազնևիի (Ferhat Aznevi) հետ:

-Ֆարհադ բեկ, ո՞րն է ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքը, և ինչպե՞ս է այդ հարցը արտացոլված միջազգային իրավունքում:

-ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան որոշակի որոշումներ ունի «self-determination», այսինքն ՝ «ժողովուրդների ինքնորոշման» իրավունքի վերաբերյալ: Ես կցանկանայի ընդգծել երեքը այդ բանաձևերի: Առաջինը 1960 թվականի դեկտեմբերի 14 -ի թիվ 1514 բանաձևն է ՝ «Գաղութային երկրներին և ժողովուրդներին անկախություն շնորհելու մասին»: Երկրորդը 1960 թվականի դեկտեմբերի 15 -ի «Ընկերական հարաբերությունների հաստատման մասին» թիվ 1541 բանաձևն է: Այստեղ ինքնորոշման կիրառման արտաքին ասպեկտը կարգավորվել է: Այս բանաձևում ՄԱԿ-ը նշում է ինքնորոշման կիրառումը հետևյալ դեպքերում. «Կառուցել ինքնիշխան և անկախ պետություն, ազատ պետության հետ միավորումը կամ դրան ինտեգրումը, ժողովրդի կողմից ազատորեն որոշված ​​մեկ այլ քաղաքական կարգավիճակ»:

Երրորդը ՝ 1970 թվականի հոկտեմբերի 24 -ին ընդունված «Պետությունների միջև բարեկամական հարաբերությունների և համագործակցության միջազգային իրավունքի սկզբունքների մասին» թիվ 2625 հռչակագիրն է: Հռչակագրում նախանշված են միջազգային իրավունքի յոթ հիմնական սկզբունքներ, ինչպես նաև «ժողովուրդների ինքնորոշման» սկզբունքը: Այս և այլ բանաձևեր հիմնականում կապված են Երկրորդ աշխարհամարտից հետո 1960-1970 թվականներին Աֆրիկայի գաղութային ժողովուրդների անկախության հետ: Որովհետև այդ ժողովուրդները գաղութից առաջ անկախ էին:

-Բայց ինչպե՞ս է «ժողովուրդների ինքնորոշում» սկզբունքի եւ «պետությունների տարածքային ամբողջականության» սկզբունքի միջև հարաբերությունները կարգավորվում միջազգային իրավունքով:

 -Գլխավոր ասամբլեայի 1992 թվականի դեկտեմբերի 18-ի «ազգային, էթնիկ, կրոնական և լեզվական փոքրամասնություններին պատկանող անձանց իրավունքների մասին» թիվ 47/135 բանաձևում նշվում է, որ ժողովուրդների ինքնորոշման սկզբունքը ներառված չէ ազգային փոքրամասնությունների իրավունքներում: Էթնիկ, կրոնական և լեզվական փոքրամասնությունները կարող են ունենալ միայն մշակութային ինքնավարություն կամ նրանց ազգային ավանդույթները կարող են պաշտպանվել պետության կողմից: Եվ այս ամենը չի կարող վնասել երկրների տարածքային ամբողջականությանը: Այսինքն, միջազգային իրավունքի համաձայն, ժողովուրդների ինքնորոշման սկզբունքը չի կարող հակասել երկրների տարածքային ամբողջականության սկզբունքին:

-Հայաստանը միշտ խոսել է «ժողովուրդների ինքնորոշում» սկզբունքի հիման վրա Ղարաբաղի հարցը լուծելու մասին: Այս հարցը նույնիսկ հնչվեց Արարատ Միրզոյանի Սերգեյ Լավրովի հետ հանդիպման ժամանակ: Ձեր կարծիքով, որքանո՞վ է հնարավոր այս սկզբունքը կիրառել Ղարաբաղի վրա:

 -Ղարաբաղը հանդիսանում է Ադրբեջանի միջազգային իրավունքով ամբողջ աշխարհում ճանաչված տարածքի անբաժանելի մասը: Հետևաբար, ինչպես պնդում են Հայաստանի և Ղարաբաղի անջատողականները, տարածաշրջանի ճակատագիրը չի կարող որոշվել ժողովուրդների ինքնորոշման սկզբունքի հիման վրա և դա հակասում է ՄԱԿ -ի հիմնական սկզբունքներին, համապատասխան կոնվենցիաներին և բանաձևերին: Ղարաբաղը, ինչպես և Գյանջան և այլ շրջաններ, պատկանում է ադրբեջանական պետության իրավասությանը և հանդիսանում է իր ինքնիշխանության տակ գտնվող տարածաշրջան: Ինչի՞ հիման վրա ենք սա ասում: Հարցին պատասխանելու համար մենք պետք է նայենք 1990-ականներին, երբ վերացվեց ԼեռնայինՂարաբաղի Ինքնավար Մարզի կարգավիճակը: Այդ ժամանակ ուժի մեջ էին 1977 թվականին ԽՍՀՄ կողմից ընդունված և 1978 թվականին Ադրբեջանական ԽՍՀ  կողմից ընդունված Սահմանադրությունները: Ըստ այդ փաստաթղթերի ՝ Լեռնային Ղարաբաղը չունի Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության նման ինքնավար պետության կարգավիճակ, նրա ինքնավարության կարգավիճակը միայն մշակութային է: Միևնույն ժամանակ, երբ մենք նայում ենք ԽՍՀՄ 1977 թվականի Սահմանադրությանը, մենք հստակ տեսնում ենք, որ յուրաքանչյուր անդամ պետություն իրավունք ունի վերացնել իր կազմում գտնվող ցանկացած տարածքի ինքնավար կարգավիճակը կամ նրան տալ լրացուցիչ իրավունքներ ՝ առանց վտանգելու երկրի տարածքային ամբողջականությունը և կենտրոնական կառավարությունը: Այսպիսով, Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի վարչատարածքային միավորի վերացման մասին 1991 թվականի նոյեմբերի 26-ին Ադրբեջանի Հանրապետության Գերագույն խորհրդի ընդունած օրենքը չի հակասում 1977 թվականի ԽՍՀՄ Սահմանադրությանը կամ 1978 թվականի ԱԽՍՀ Սահմանադրությանը: Այստեղ օրենքի խախտում չկա, և դա Ադրբեջանի ինքնիշխան իրավունքն է: 1991-ի դեկտեմբերի 8-ին ԽՍՀՄ կազմած երեք պետությունները ՝ Ռուսական ԽՍՀՄ-ը, Ուկրաինական ԽՍՀ-ն և Բելառուսական ԽՍՀ -ն, պաշտոնական Մոսկվային հայտնեցին ԽՍՀՄ փլուզման մասին իրենց ցանկությունը: 1991 թվականի դեկտեմբերի 25-ին Միխայիլ Գորբաչովը հրաժարական տվեց, և ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց: Անդրադառնալով 1991 թվականի դեկտեմբերի 8-ի որոշմանը ՝ Հայկական պետությունը պնդում է, որ այդ ժամանակ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը բռնի ուժով միացել է Ադրբեջանին ՝ առանց հանրաքվեի: Բայց սա ամենևին ճիշտ չէ: Քանի որ նախկինում գոյություն ունեցող բոլոր արխիվային քարտեզներում Ղարաբաղը ցուցադրվել է որպես Ադրբեջանի անբաժանելի մաս: 1991 թվականի օգոստոսի 30-ին Ադրբեջանի Գերագույն խորհուրդը ընդունել է Ադրբեջանի Հանրապետության պետական ​​անկախության վերականգնման մասին հռչակագիրը: Իսկ 1991 թվականի հոկտեմբերի 18-ին ընդունվել է «Ադրբեջանի պետական ​​անկախության մասին սահմանադրական ակտը»: Երբ Ադրբեջանը վերականգնեց իր անկախությունը, իրեն հայտարարել է Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետության ժառանգ: Ղարաբաղը Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետության ժամանակ Ադրբեջանի անբաժանելի մասն էր: Միաժամանակ, ադրբեջանական պատվիրակությունը որպես անկախ պետության ներկայացուցիչ մասնակցել է Վերսալի խաղաղության համաժողովին: Ինչպես նշվեց վերևում, 1991 թվականի նոյեմբերի 26-ի որոշմամբ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը վերացվել է Ադրբեջանի կողմից: Այսինքն, ոչ մի հանրաքվե, ինքնավարություն կամ պետական ​​անկախություն չի կարող քննարկվել Ղարաբաղում, ինչպես պնդում է Հայաստանը: Ղարաբաղը, ինչպես և մյուս շրջանները, Ադրբեջանի անբաժանելի մասն է: