Օրերս Ստամբուլում խորհրդակցություններ են տեղի ունեցել Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի փոխնախարար Անդրեյ Ռուդենկոյի և Թուրքիայի փոխարտգործնախարար Սեդաթ Օնալի միջեւ։ Այս մասին հայտնում է ՌԴ ԱԳՆ կայքը։

Կողմերը քննարկել են Հարավային Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում ռուս-թուրքական համագործակցության արդիական հարցերի լայն շրջանակ։ Բաքվի և Երևանի միջև հարաբերությունների կարգավորման համատեքստում նշվել է Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի և 2021 թվականի հունվարի 11-ի եռակողմ պայմանավորվածությունների հետևողական իրականացման կարևորությունը։ Ընդգծվել է մոտ ապագայում Հարավային Կովկասի տարածաշրջանային խորհրդատվական մեխանիզմի գործարկման հրատապությունը «3 + 3» ( Ադրբեջան, Հայաստան, Վրաստան գումարած Ռուսաստան, Թուրքիա, Իրան):

2020 թվականի աշնանը Լեռնային Ղարաբաղում պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո պաշտոնական Անկարան հանդես եկավ տարածաշրջանի վեց երկրների՝ Թուրքիայի, Ադրբեջանի, Ռուսաստանի, Իրանի, Վրաստանի, Հայաստանի միջև համագործակցության նոր հարթակ ստեղծելու գաղափարով (այսպես կոչված «վեցյակի հարթակ» կամ «3+3» ձևաչափ)։ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն առաջին անգամ այս նախաձեռնության մասին հայտարարեց անցյալ տարվա դեկտեմբերի 11-ին Բաքու կատարած այցի ժամանակ՝ այն անվանելով «Վեցյակի հարթակ»։

Այժմ Մոսկվան ակտիվորեն ներգրավված է հարթակի գործարկման շուրջ բանակցություններում։ ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովի խոսքով, իրանական կողմ, ինչպես և Ադրբեջանն ու Թուրքիան, դրական է արձագանքել այս նախաձեռնությանը, աշխատանք է տարվում հայ գործընկերների հետ։ Մոսկվան հուսով է, որ Վրաստանը, չնայած առկա բոլոր խնդիրներին, «կկարողանա տեսնել իր առանցքային շահը նման խորհրդատվական մեխանիզմի ստեղծման հարցում»։

Faktyoxla Lab.-ը փորձել է պարզել, թե որն է «3+3» ձևաչափը և որքանով է այն կարևոր Բաքվի և Երևանի հարաբերությունների կարգավորման համատեքստում։

Ի սկզբանե, այս նախաձեռնությունը երեկ չի հայտնվել։ Տարածաշրջանային երեք խաղացողների (Թուրքիա, Ռուսաստան, Իրան) համագործակցության գաղափարը Հարավային Կովկասի երեք պետությունների հետ այս կամ այն ​​ձևով երկար ժամանակ հնչել և սնուցվել է։ Այն առաջին անգամ հնչել է Թուրքիայի կողմից 20 տարի առաջ։ Եվ այնուհետև այն «վերակենդանացավ» նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի կողմից՝ Ղարաբաղյան վերջին պատերազմի հետևանքով և այն վերջնականապես լուծելու փորձերի ֆոնին, առաջարկեց այսպես կոչված «վեցյակի հարթակը», որը հանդիսավոր կերպով ներկայացրեցին նա և Ադրբեջանի ղեկավարը՝ անցյալ տարվա դեկտեմբերի 10-ին Բաքվում կայացած «Հաղթանակի շքերթում»։

Ի՞նչ է «3 + 3»-ը:

-Հարթակը նախատեսում է հետպատերազմյան տարածաշրջանային համագործակցություն Հայաստանի, Ադրբեջանի և Վրաստանի միջև երեք խոշոր և ազդեցիկ հարևանների՝ Թուրքիայի, Ռուսաստանի և Իրանի հետ։

 -Ադրբեջանի և Թուրքիայի ղեկավարներն առաջարկում են ապաշրջափակել բոլոր հաղորդակցության ուղիները և Հայաստանի տարածքով տարանցիկ երթևեկություն հաստատել, որոնք դադարեցվել էին ղարաբաղյան հակամարտության սկսվելուց հետո։

 -Երևանը տնտեսական բարգավաճման կհասնի երկարաժամկետ շրջափակման վերացման և այլ հնարավորությունների արդյունքում, որոնք կբերի նրան մասնակցությունը նոր հարթակում։

 Նշենք, որ Ադրբեջանը, որպես տարածաշրջանում Թուրքիայի ռազմավարական գործընկեր, ոչ միայն աջակցել է «վեցյակի հարթակին», այլև հանդես է եկել որպես այս գաղափարի համահեղինակ։ Եվ այսօր պաշտոնական Բաքուն ակտիվորեն առաջ է մղում համագործակցության այս ձևաչափը՝ փորձելով համոզել երկրորդ «ռազմավարական գործընկերոջը»՝ Վրաստանին, որ մասնակցի դրան։ Մյուս կողմից, Թուրքիան միանում է Վրաստանի իշխանություններին՝ միանալով «վեցերորդ հարթակ»ին։ Միաժամանակ Ռուսաստանը աշխատում է Երևանի հետ՝ համոզելու նրան «3 + 3» ձևաչափին միանալու անհրաժեշտության մեջ։ Ադրբեջանը վստահ է, որ նոր ձևաչափը հեռանկարներ ունի։ Պաշտոնական Բաքուն հենց սկզբից պաշտպանել է այս գաղափարը։ Բայց դրա իրականացման համար անհրաժեշտ է բոլոր գործընկերների մասնակցությունը։

Նախագահ Իլհամ Ալիևը «3 + 3» հարթակն անվանել է Հարավային Կովկասի անվտանգության երաշխավոր։ Այս մասին նախագահն ասել է իսպանական EFE լրատվական գործակալությանը տված հարցազրույցում. «Մենք աջակցել ենք Թուրքիայի նախագահի առաջարկը՝ 3+3 տարածաշրջանային համագործակցության հարթակի վերաբերյալ։ Հայաստանը դեռ չի արձագանքել: Ինչպես տեսնում եք, նա կրկին ոչ կառուցողական դիրքորոշում է ցուցաբերում»,- ասաց նա։ Մեկնաբանելով Թուրքիայի առաջարկած համագործակցության հարթակի կարևորությունը՝ պետության ղեկավարն ասել է. «Դա կծառայի ոչ միայն հետպատերազմյան խնդիրների լուծմանը, այլև ընդհանրապես տարածաշրջանային զարգացմանը։ Որովհետև եթե մեզ հաջողվի համագործակցության նման ձևաչափ ստեղծել տարածաշրջանի վեց երկրների միջև, ապա դա կդառնա ցանկացած նոր թշնամական գործողությունների դեմ հիմնական երաշխիքը։ Սա կարևոր գործոն կդառնա տարածաշրջանային համագործակցության մեջ և մեծ օգուտ կտա»։ Նախագահ Իլհամ Ալիևը նշել է, որ միայն Ադրբեջանի կողմից ակտիվորեն խրախուսվող հաղորդակցությունների բացման շնորհիվ մենք կկարողանանք անմիջապես ավելացնել ապրանքաշրջանառությունը տարածաշրջանի երկրների միջև և բացել տասնյակ հազարավոր աշխատատեղեր։ «Դա հնարավոր կլինի միայն հաղորդակցությունների բացման շնորհիվ։ Միևնույն ժամանակ, եթե մենք ուժեղացնենք փոխադարձ առևտուրը, ուշադրություն դարձնենք դրական դինամիկային, ապա մեր տարածաշրջանը լարվածության տարածությունից կվերածվի կայունության և խաղաղության տարածաշրջանի»,- հավելել է պետության ղեկավարը։

Հարցը բարձրացրել է ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը իր իրանցի գործընկեր Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահյանի հետ հանդիպմանը։ Ռուսաստանցի նախարարի խոսքով, բոլոր տրանսպորտային և տնտեսական կապերի ապաշրջափակմանն ուղղված աշխատանքներ նախատեսված են անցյալ տարվա նոյեմբերի 10-ին Ադրբեջանի, Ռուսաստանի և Հայաստանի ղեկավարների միջև ստորագրված եռակողմ համաձայնագրով։ Լավրովը նշել է, որ «3 + 3» հարթակի գործարկումը դրական ազդեցություն կունենա ինչպես հակամարտող կողմերի, այնպես էլ նրանց հարևանների տնտեսության զարգացման վրա։

Մոսկվան նաև պարբերաբար խորհրդակցում է տարածաշրջանի խաղացողների հետ այս նախաձեռնության իրականացման շուրջ։ Այսպես, նոյեմբերի 2-ին Լավրովը հեռախոսազրույց է ունեցել Ադրբեջանի արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովի հետ, որի ընթացքում քննարկվել է «3 + 3» ձևաչափով համագործակցության սկիզբը։ Մինչ այդ Լավրովը G20-ի գագաթնաժողովի շրջանակներում այս հարցը բարձրացրել էր Թուրքիայի արտգործնախարար Մևլութ Չավուշօղլուի հետ։ Կողմերը շահագրգռվածություն են հայտնել Ղարաբաղում խաղաղ կյանք հաստատել։

Ինչ վերաբերում է Իրանին, ապա նա առավել քան երբևէ շահագրգռված է Հարավային Կովկասում ազդեցության վերականգնմամբ և ինքն իրեն հռչակելու հնարավորությամբ։ Փորձագետների կարծիքով, հավանաբար այն բանից հետո, երբ Թեհրանը գրավեց «3 + 3» ձևաչափը, հայտարարվեց Բաքվի հետ լարվածության ավարտի մասին, ինչի մասին հայտարարել է Իրանի ԱԳՆ ղեկավարն իր ադրբեջանցի գործընկեր Ջեյհուն Բայրամովի հետ հանդիպումից հետո։ Բաքուն պաշտոնապես չի մեկնաբանել այս հաղորդագրությունը։ Սակայն ակնհայտ է, որ նա աջակցում է Թեհրանի դիրքորոշումը։

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև 44-օրյա պատերազմի հետ կապված իրադարձությունները պայմաններ ստեղծեցին Իրանին Հարավային Կովկասում լուրջ խնդիրների լուծումից հեռացնելու համար։ Բացի այդ, Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև ձևավորվել է շատ ամուր դաշնակցային միասնություն։ Սա չէր կարող չազդել Թեհրանի տրամադրությունների վրա։ Փորձագետները կարծում են, որ ստեղծված կոալիցիայի նշանակությունը և Անկարայի ազդեցության ընդլայնումը ազդել են Իրանի կողմից բազմաթիվ խնդիրների ըմբռնման վրա։ «3 + 3»-ը թույլ է տալիս այս երկրին վերադառնալ ոչ միայն քննարկմանը, այլև Ղարաբաղի վերաբերյալ կարևոր որոշումների ընդունմանը, Բաքվի հետ հարաբերությունների հաստատմանը։ Իրանի վերադարձը տարածաշրջանում խնդիրների հավաքական լուծմանը հատուկ դեր է խաղում վերջին մի քանի տարիների կովկասյան ոչ ամբողջությամբ հաջող քաղաքականության ֆոնին։ Փորձագետները նշում են, որ առանց Իրանի, ինչպես նաև առանց Թուրքիայի հնարավոր չէ լուրջ խնդիրներ լուծել։ Հետեւաբար, «3 + 3»-ը շատ արդյունավետ միջոց է ճիշտ ուղու վրա գնալու համար։

Ավելին, ենթադրվում է, որ տրանսպորտային միջանցքների ապաշրջափակումը կօգնի Իրանին ճեղքել ԱՄՆ պատժամիջոցների շրջափակումը։ Ղարաբաղյան պատերազմի ավարտից հետո Իրանի հաղորդակցությունը խաթարվեց։ Հիմա Ադրբեջանը սահմանին պետական ​​տուրք է գանձում. Ավելին, Բաքուն դրել է Զանգեզուրի միջանցքի հիմքը, որը Անկարային ցամաքային ելք կտա դեպի Կասպից ծով։ Այս ամենը չի կարող Իրանին մի կողմ թողնել Հարավային Կովկասի քարտեզի աշխարհաքաղաքական փոփոխություններից հետո։

Առայժմ Վրաստանը զուսպ և զգուշավոր վերաբերմունք ունի իր գործընկերների կողմից ինդոկտրինացիայի նկատմամբ։ Նա չի շտապում Ռուսաստանի հետ որևէ համայնք մտնել։ Թբիլիսիում «3 + 3» ձևաչափի շուրջ հայտարարություններն առանց սկանդալի չանցան։ Դա պայմանավորված էր արտաքին գործերի նախարար Դավիթ Զալկալիանիի ոչ ամբողջովին «զգույշ» և ոչ ամբողջությամբ «բացասական» ենթադրությամբ, ով լրագրողների հետ զրույցում «պատահաբար խոստովանեց» ձևաչափի վերաբերյալ առաջարկը քննարկելու հնարավորությունը։ Արտգործնախարարի խոսքերին անմիջապես արձագանքեցին «արևմտամետ» փորձագիտական ​​հասարակությունը և միանշանակ դատապարտեցին Զալկալիանիին։ Սակայն նույնիսկ Վրաստանում ընդդիմությունը աջակցում է «3 + 3» ձևաչափով մասնակցելու գաղափարը, բայց վերապահումներով։ Եվ սա նրա տարածքային ամբողջականության ճանաչումն է մյուս մասնակիցների կողմից։

Միաժամանակ Թբիլիսիում կառավարական մակարդակով ակտիվորեն առաջ է քաշվում հարավկովկասյան երեք հանրապետությունների համագործակցության գաղափարը, որը Վրաստանի խորհրդարանում հնչեցրել է նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլին։ Նմանատիպ «Խաղաղության հարևանության նախաձեռնություն» հանդես է եկել Վրաստանի վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլին Նյու Յորքում ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 76-րդ նստաշրջանում՝ այն անվանելով «Սևծովյան տարածաշրջանում խաղաղություն և կայունություն ապահովելու» նպատակ։ Նա պատրաստակամություն է հայտնել Թբիլիսիում ընդունել միջազգային հանդիպում՝ քննարկելու բարիդրացիական նոր նախաձեռնության հեռանկարները՝ հույս ունենալով, որ Անդրկովկասի հանրապետությունների հետ միասին դրան կմիանան «միջազգային գործընկերները»։ Միաժամանակ Ղարիբաշվիլին չմոռացավ դատապարտել Ռուսաստանին «վրացական տարածքների օկուպացիայի» համար և հաստատել Վրաստանի ձգտումը՝ դառնալ ԵՄ և ՆԱՏՕ անդամ։ Դատելով Վրաստանի ղեկավարի տոնայնությունից՝ այսօր Թբիլիսին չի տեսնում Ռուսաստանի տեղն այս ձևաչափում։

Երևան կատարած իր վերջին այցից հետո վարչապետ Ղարիբաշվիլին ևս մեկ անգամ խոսել է Վրաստան-Հայաստան-Ադրբեջան համագործակցության նախաձեռնության մասին՝ ընդգծելով Վրաստանի առանցքային դերը և հիշեցնելով, որ Թբիլիսիի միջնորդությամբ Բաքուն ռազմագերիներին վերադարձրեց Երևան, իսկ Հայաստանը դրա դիմաց Ադրբեջանին հանձնեց ականապատ քարտեզներ։ Բայց Թբիլիսիում հասկացողություն կա, որ Վրաստանն ավելի շատ կտուժի և կկորցնի, եթե մնա այդ գործընթացներից դուրս։ Երթևեկության հոսքերն այժմ անցնում են Վրաստանի տարածքով։ Եթե ​​գործընթացը սկսվի առանց նրա մասնակցության, նա վտանգի է ենթարկվում մնալ տրանսպորտային միջանցքից դուրս, ինչը նրա համար մեծ սխալ է։

Հայաստանի իշխանությունները, որոնք ղարաբաղյան պատերազմից հետո հայտնվեցին հակառակորդների կոշտ քննադատության տակ, նույնպես անում են միայն ընդհանուր անորոշ հայտարարություններ և ձեռնպահ են մնում նոր ձևաչափին մասնակցելու հնարավորության վերաբերյալ հստակ դիրքորոշում հայտնելուց։ Երևանում «3 + 3» նոր նախաձեռնության նկատմամբ վերաբերմունքը բավականին հակասական է: Իշխանությունները խուսափում են այս ձևաչափին մասնակցելու հնարավորության մասին հայտարարություններից։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ նախ պետք է հասկանալ, թե ինչ համագործակցության մասին է խոսքը, որն է հարթակի նպատակը և ինչ սկզբունքներով է այն աշխատելու։

Երևանի համար անկարևոր չէ, որ Թուրքիան և Ադրբեջանը «վեցյակի հարթակի» ստեղծման նախաձեռնողներն են, ինչը հայկական կողմի մոտ զգուշություն է առաջացնում։ Անկարան և Բաքուն, ըստ Երևանի, այսպիսով փորձում են սահմանափակել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ազդեցության գոտին տարածաշրջանում, որն իբր դիվանագիտական ​​տարաձայնությունների դաշտում հանդես է գալիս որպես հանրապետության մի տեսակ պաշտպան։ Հայ փորձագետների կարծիքով՝ «3 + 3» հարթակի նկատմամբ վերաբերմունքը ավելի շուտ բացասական է, քան դրական։ Եվ բանը միայն այն չէ, որ այս հարթակի շրջանակներում բացառվում է Արևմուտքի, Չինաստանի և այլ արտաքին խաղացողների մասնակցությունը։ Նրանց կարծիքով, բանն այն է, որ այս նախաձեռնությունը Թուրքիայի կողմից առաջ է քաշվել քսան տարի առաջ և երկար ժամանակ առաջ է ընթանում։ Հայաստանն ինքը կլինի փոքր խաղացող և չի կարողանա առաջ տանել սեփական օրակարգը։

Ինչպես տեսնում եք, վեցակողմ ձևաչափի գործարկման հետ կապված շատ դժվարություններ կային։ Սակայն խնդիրների լուծման ուղիների շուրջ կողմերի ակտիվ քննարկումները և առաջացող խոչընդոտները շրջանցելու փորձերը հույս են տալիս ծրագրի իրականացման և տարածաշրջանում խաղաղ կյանքի վերականգնման համար։