Համաշխարհային գնաճի կործանարար ազդեցությունը Հայաստանի տնտեսության վրա և արհեստական սպեկուլյացիաները երկրի արտարժույթի շուկայում լրջորեն վնասում են օտար երկրներ ապրանքներ արտահանող ձեռնարկատերերին։ Ըստ հայկական ԶԼՄ-ների՝ ադրբեջանական ապրանքների մրցակցությունը միջազգային շուկաներում մեծանում է և դուրս է մղում հայերի գյուղատնտեսական արտադրանքը։ Այս պատճառով վերջին երկու ամիսների ընթացքում նվազել է հայ արտահանողների տեսակարար կշիռը ԱՊՀ և հարակից երկրների շուկաներում։
Հայաստանի ձեռներեցների «Մանթաշյանց» միության նախագահ Վահրամ Միրաքյանն ասել է, որ Երևանի կառավարության, հատկապես տնտեսական թիմի անհաջող քաղաքականության պատճառով հայ արտահանողների վիճակը վատթարանում է, և ապրանքների թանկության պատճառով նրանք կորցնում են մրցակցությունը։ Այսպիսով, 2022 թվականի հունվար-ապրիլին գյուղմթերքի արտահանմամբ զբաղվող հայ ձեռնարկատերերի կողմից Ռուսաստան, Բելառուս և այլ երկրներ արտահանվող ապրանքների վաճառքի գինը մնացել է նույնը, սակայն արտահանման ինքնարժեքն աճել է, ինչի պատճառով արտահանողները վնասներ են կրել։ Արդյունքում՝ ադրբեջանցի ձեռնարկատերերը, օգտվելով ստեղծված իրավիճակից, սեղմում են հայերին՝ նպաստավոր սակագներով ուժեղացնելով նրանց մրցակցային առավելությունները արտաքին շուկաներում։ Այս իրավիճակը հայ ձեռներեցների համար հանգեցնում է շուկաների կորստի, ինչպես նաև երկրի միջազգային արտահանման հաշվեկշռի անկմանը։ (Աղբյուր)
Միրաքյանն ասել է, որ ստեղծված իրավիճակի անմիջական մեղավորը Հայաստանում պաշտոնյաներն են. Միրաքյանի խոսքով, նմանատիպ իրավիճակ է նկատվում նաև հայկական արտահանման ամենակարևոր ոլորտներից մեկի՝ խմիչքների արտահանման դաշտում. «Պայմանական գինի արտադրող x ընկերությունը մեկ ամիս առաջ արտահանելա 100 հազար դոլարի ապրանք, որից իր շահույթը 10 % էր: Հիմա արտահանված գինու դիմաց ստանալու է գումար, բայց արդեն 10 տոկոս վնասով: Բայց դրա հետ մեկտեղ պետությանը պետք է շահութահարկ վճարի, քանի որ թղթերով ինքը 10 տոկոս շահույթ ունի: Այ սենց աբսուրդ իրավիճակ»:
Հայ արտահանողները կորուստներ են կրում ազգային արժույթի փոխարժեքի ամրապնդման պատճառով, և շուտով նրանք լուրջ խնդիրների առջև կարող են կանգնել։ Այս մասին հայտարարել է «Արարատի Աբրիկոն» ոգելից խմիչքների գործարանի տնօրեն Կարեն Խաչիկյանը։ Խաչիկյանի հաշվարկներով` վերջին ամսվա ընթացքում դրամն արժևորվել է մոտ 15%-ով։ Նրա համար հասկանալի չեն դրա պատճառները, քանի որ երկրում վերջին ամսվա ընթացքում տնտեսական ակտիվությունն այդքան էլ չի աճել, բացի այդ, երկիր այդքան շատ արժույթ չի մտել, որ դրամի փոխարժեքն էապես բարձրանա։ Սակայն կառավարությունը, իբր, հանձնարարել է ԿԲ-ին արհեստականորեն «բարձրացնել» դրամը՝ գնաճը կայունացնելու համար, իսկ ձեռնարկատերերը տուժում են փոխարժեքի արհեստական սպեկուլյացիաներից. “Օրինակ, մեկ դոլարի դիմաց 520 դրամի դեպքում մենք դեռ կարող էինք շահույթ ստանալ` վաճառելով ապրանքը 500 դրամ ինքնարժեքով։ Այժմ նույն ինքարժեքով ապրանքը մենք ստիպված ենք վաճառել 430 դրամով կամ բարձրացնել գինը։ Դա նշանակում է, որ մեր ապրանքները շուտով չեն կարողանա մրցակցել այլ երկրների արտադրանքի հետ: Բացառապես մեր բոլոր արտահանողները վնասներ են կրում։ Եթե այդ գործընթացը չդադարի, հայկական արտադրանքը ոչ մրցունակ կդառնա, և շուկաներում դրան կփոխարինեն Ղազախստանից, Ուզբեկստանից արտահանվող ապրանքները”: (Աղբյուր)
Հայկական արտահանման համայնքի և «Մանթաշյանց» ձեռնարկատերերի միության նախագահի հայտարարությունները հաստատում են 2022 թվականի հունվար-ապրիլին Ադրբեջանի և Հայաստանի արտաքին առևտրի վիճակագրությունը։ 2022 թվականի առաջին չորս ամսում Ադրբեջանի ընդհանուր ապրանքաշրջանառությունը կազմել է մոտ 15,9 մլրդ դոլար, որից 11,8 մլրդ դոլարը եղել է արտահանումը։ (Աղբյուր)
Հաշվետու ժամանակահատվածում Ադրբեջանն արտահանել է 965,5 մլն դոլարի ոչ նավթային ապրանքներ, ինչը 268,6 մլն դոլարով կամ 38,5%-ով ավելի է 2021 թվականի համապատասխան ժամանակահատվածի համեմատ։ Այս ընթացքում մեր երկրից Թուրքիա արտահանվել է 333,7 մլն դոլարի ոչ նավթային արտադրանք, Ռուսաստանի Դաշնություն՝ 191,7 մլն դոլար, Վրաստան՝ 61 մլն դոլար, Շվեյցարիայի Համադաշնություն՝ 51 մլն դոլար, ԱՄՆ՝ 39,4 մլն դոլար։
(Ադրբեջանի արտահանման տեսություն, 2022, հունվար-ապրիլ)
Մրգերի և բանջարեղենի մասնաբաժինը արտահանման մեջ զգալիորեն աճել է՝ կազմելով 162,2 մլն դոլար՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճելով 23,6 տոկոսով։
Այս տարվա առաջին չորս ամիսներին Հայաստանի ապրանքաշրջանառությունը կազմել է 2,9 մլրդ դոլար, որից միայն 1,025 մլրդ դոլարն է արտահանումը։ Հայաստանից ակտիվ գյուղմթերքների արտահանումը (մրգեր և բանջարեղեն, սնունդ և խմիչքներ), առանց հանքարդյունաբերության (332 միլիոն դոլար), թանկարժեք մետաղների և ոչ թանկարժեք մետաղների (130 +148 = 278 միլիոն դոլար), ինչպես նաև տեքստիլ և արդյունաբերական այլ ապրանքների (մոտ 400 մլն.), կազմում է մոտ 250-300 մլն դոլար։ Այսինքն՝ Ադրբեջանից արտահանումն առնվազն 3 անգամ պակաս է գրանցվել։ Ադրբեջանը ամսական արտահանում է մոտ 42 մլն դոլարի գյուղմթերք, իսկ Հայաստանը՝ 13 մլն դոլար։
Անդրադառնալով արտահանող ձեռնարկատերերի այլ խնդիրներին՝ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանն ընդգծել է, որ մաքսային անցման գործընթացը երկրի արտահանման հաշվեկշռում կորուստների հիմնական գործոններից է։ Նա նշել է, որ Վերին Լարսի անցակետում երկար հերթերը մեծ վնասներ են պատճառում հայ փոխադրողներին, այդ թվում՝ արտահանողներին։
Բանն այն է, որ նոր տեխնոլոգիաներ և նորարարություններ են անհրաժեշտ հայկական ձեռնարկությունների զարգացման համար, որոնք կարող են մրցակցել միջազգային շուկաներում։ Այս երկրում ներդրումների ծայրահեղ բացակայությունը ազդում է նաև արտահանող այս ընկերությունների գործունեության վրա, որոնք պարտվում են արտաքին շուկաների հետ մրցակցության պայմաններում։
Տեղական արտահանմանը Ադրբեջանի կառավարության հատուկ աջակցության աճը և ոչ նավթային արտահանումը խթանելու համար արտահանման խթանման միջոցների տրամադրումը հանգեցրել են համաշխարհային շուկաներում ուժեղ և շահութաբեր հենասյուն ունեցող արտահանողների դասի ձևավորմանը: Արտահանման բազմաթիվ պատվերների մեջ մասնագիտացած մեր երկրի մատակարարներն արդեն արժանի տեղ են գրավում միջազգային շուկաներում՝ էլ ավելի բարձրացնելով իրենց մրցակցային առավելությունը «Made in Azerbaijan» ապրանքանիշով։ Այսօր ոչ նավթային հատվածում միջազգային շուկաներում հատուկ մասնաբաժին և վարկանիշ ունեցող ոչ պետական արտահանող ընկերությունները շուկայի մեծ մասնաբաժին ունեն տասնյակ երկրներում։ (Ադրբեջանի արտահանման տեսություն, 2022, էջ 14):
Ըստ երևույթին, Հայաստանի կառավարության ձախողված տնտեսական քաղաքականությունը, տեղական արտահանողների դուրս մնալը պետական աջակցությունից, ինչպես նաև տնտեսական կարգավորող մարմինների անարդյունավետ որոշումներն ու մոտեցումները քիչ թե շատ փլուզում են արտահանման ոլորտը, որը քիչ թե շատ արժույթ է բերում։ Սա հանգեցնում է նրան, որ Հայաստանը կորցնում է իր շատ փոքր մասնաբաժինը միջազգային առևտրում և ընկնում Ադրբեջանի ձեռքը։