Rusya Federasyonu’nun Yekaterinburg şehrinde Azerbaycanlılara karşı yapılan zorbalıktan sonra iki ülke arasındaki ilişkileri iyice bozmak için uğraşan gazeteciler, siyasiler, sosyal medya kullanıcıları hemen dikkat çekiyor. Bu tür provokasyon aygıtlarından birisi de kuşkusuz Türk gazeteci Erkin Öncan. Onu paylaştığı bu tvitlerle farkettik:
E.Öncan kendi “X” hesabında Azerbaycan'da Rusya'yla gerilim artarken, Ukrayna ile işbirliği seçenekleri arttığını yazmıştı.
Bu tvitin hemen ardından, üç gün sonraysa Öncan şöyle bir paylaşım daha yapmıştı:
Leninskiy Bölge Mahkemesi, Ural bölgesindeki Azerbaycan diasporasının başkanı Şahin Şıhlinski’nin oğlu Mutvalı Şıhlinski’yi tutukladı. Şıhilnski'ye, görevli bir kamu görevlisine karşı şiddet kullanma suçlaması yöneltildi. Şıhlinski, babası gözaltına alınırken arabasıyla bir kolluk görevlisine çarpmıştı. Mahkeme sırasında ifade veren Şıhlinski, kolluk görevlisine kazara çarptığını söyledi ve yaşanan olaydan ötürü pişmanlık duyduğunu dile getirdi.’’
Erkin Öncan Vatan Partisi’ne yakınlığıyla bilinen Türk Gençlik Birliği’nin eski genel başkanlarından, İran ve Rusyala bağlantısı bulunan “TÜBAMER” isimli düşünce merkezinin kurucusu olduğu Harici.com.tr haber sitesinin Youtube kanalında, Azerbaycan’a karşı agressivliğiyle seçilen IHH Insanı Yardım Vakfı başkan Fehmi Bülent Yıldırımla sıcak ilişkileri bulunan Nevzat Çiçek’in genel yayın yönetmeni olduğu “İndependent Türkçe” haber sitesinde Rusya Azerbaycan ilişkilerinin bozulması üzerine makale ve videolar hazırladı.
Yazdığı yazılarda, çektiği videolarda Erkin Öncan son olaylarla ilgili ‘‘Seferov ailesi kim, neyle suçlanıyorlar, bütün bunlar neden yaşandı?’’ gibi sorulara yanıt ararken garez dolu tarzıyla dikkat çekti.
Faktyoxla Lab.(Teyit Laboratuvarı) olarak okurlarımız için söz konusu makalelerin yazarı, yıllarca “Sputnik Türkiye” haber ajansında çalışmış Erkin Öncan’ın faaliyetini araştırdık.
Erkin Öncan 14 Nisan 1990’da doğdu. 5 yıl 4 ay boyunca “Sputnik Türkiye”’de, 2024 – 2025 yılları arasındaysa “CGTN Türk”’te (Uluslararası Çin Televizyon Şebekesi) çalıştı.
Erkin Öncan ayrıca "Harici.com.tr" ve "Scrolli" haber sitesi, "Ideo" haber ajansı ve Azerbaycan karşıtı yazılarıyla bilinen "arti49" web sitesi için makaleler yazmaktadır. Makaleleri ayrıca "Stratejik Kültür Vakfı"nın (SCF) "Stratejik Kültür" dergisinde de yer almaktadır. Bu sitenin ABD hükümeti tarafından Rus devlet çıkarlarını destekleyen muhafazakâr bir propaganda sitesi olarak nitelendirildiği unutulmamalıdır.
Ayrıca Erkin Oncan'ın adı, Ukrayna'da uluslararası hukuka göre barışa, insanlığa ve ulusal güvenliğe karşı işlenen suçların unsurlarını araştırmak üzere kurulan "Mirotvorets Center’’ isimli Merkezin "kara listesine" de eklendi. Erkin Oncan'ın Ukrayna karşıtı bir propagandacı olduğu ve Rusya'nın saldırganlığını ve Ukrayna vatandaşlarının katledilmesini alenen desteklediği belirtiliyor. Merkeze göre, bu kişi Ukrayna'daki sivil halkın katledilmesine ve Ukrayna şehir ve köylerinin yıkılmasına katılan savaş suçlularının propagandasını organize ediyor.
Rusya-Ukrayna savaşının başlangıcından bu yana sosyal medya hesaplarında paylaştığı fotoğraf ve paylaşımlarla Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırısını meşrulaştıranlardan biri oldu. Bu nedenle de yalan bilgi yaymaktan çekinmedi. Bu yalan bilgilerden biri, tanınmış bir Türk doğrulama sitesi tarafından tespit edildi.
Söz konusu site, Erkin Öncan'ın paylaştığı "iki Ukraynalı askerin bir mankeni ölü gibi gösterdiği" videoyu "geriye doğru arama yöntemi" kullanarak inceledi ve videonun Rusya'da çekilmiş bir filmden alındığını ortaya çıkardı. Videonun savaşla hiçbir ilgisi olmadığını belirten site, şu açıklamayı yaptı: "Görüntüler, 29 Mart 2022'de Rus aktör Filip Fedorchuk'un TikTok hesabında paylaşıldı. Fedorchuk, videoyu bir film çekimi sırasında çekti. Videonun başlığı, mankenin film için hazırlandığını gösteriyor."
Erkin Öncan'ın, yaydığı yalan haber ortaya çıktıktan sonra silmek zorunda kaldığı da belirtilmelidir.
Bu, E. Öncan'ın son dolandırıcılığı değil. Ayrıca, 28 Kasım 2022'de kimliği belirsiz iki askerin görüntülerini paylaşarak Ukraynalıların "Türk saldırılarına karşı Rojava ile dayanışma içinde olduklarını" iddia ettiğini de tespit ettik. Soruşturma sırasında, "tamgatürk" haber portalının, Erkin Öncan'ın referans verdiği Telegram hesabının PKK propagandası yaptığını ortaya çıkardığını tespit ettik. Öncan'ın referans verdiği "Direniş Komitesi" Telegram kanalının çalışanlarının hiç Ukraynaca bilmediği ve yalnızca Rusça ve İngilizce haber yaydığı ortaya çıktı.
"Direniş Komitesi"nin bahsettiği "Hevale" telgraf kanalı, Türkiye'de erişimi engellenen "Hevale Rusi"ye ait. "Hevale Rusi", PKK'nın Rusya ofisi tarafından yönetiliyor.
Erkin Öncan, Azerbaycan hakkında yanlış bilgi yaymasıyla da tanınıyor. Nitekim 2020'deki 44 günlük Vatanseverlik Savaşı sırasında, "Azerbaycan kaynaklarına atıfta bulunarak", Türkiye destekli Özgür Suriye Ordusu militanlarını taşıyan bir "kamyonet" konvoyunun Dağlık Karabağ'a doğru ilerlediğini gösteren sahte bir video yayınladı.
Daha sonra Ermeni web sitesi orbeli.am Azerbaycan'a karşı bir propaganda kampanyasında kullandı ve video Ermeniler arasında geniş çapta yayıldı.
Bu paylaşım, E. Öncan'ın Azerbaycan hakkındaki son sahtekarlığı değil. 44 günlük Vatan Savaşı'nın sona ermesinden kısa bir süre sonra şunları paylaştı: "Ermeni bir ihtiyar, kendisini iten Azerbaycan askerlerine kendi dilinde 'Size ne yaptım?' diye bağırıyor.".
Ancak Erkin Öncan'ın videosunda, ihtiyarın gerçek kimliği hakkında hiçbir bilgi yer almıyor; örneğin, bu kişinin 366. Alay 2. Tabur 5. Bölük Komutanı, Hocalı Katili Jonik Tevosyan (kod adı Jan) olduğu belirtilmiyor.
Araştırmamız sırasında Erkin Öncan'ın yazılarında sık sık "iddialara göre", "güvenilir kaynaklardan edinilen bilgilere göre" ve "yayılan haberlere göre" gibi sıfatlar kullandığını tespit ettik; bu da gazetecinin profesyonelliği ve haberin güvenilirliği konusunda şüphe uyandırıyor.
Bu kişinin, Azerbaycan-Türkiye ilişkilerini içerik ve yazılarında sık sık zedeleme girişimleri dikkatimizden kaçmadı.
"Rusya-Azerbaycan ilişkilerinde Azerbaycan, doğrudan "ağabeyi" Türkiye'nin tavsiyelerini dinliyor" şeklindeki düşünceleri ve "Bugünkü Azerbaycan seçimleri, muhalefetin Azerbaycan seçimlerine ilişkin boykot kararının gölgesinde gerçekleşiyor" cümlesiyle Azerbaycan'daki seçim ortamına gölge düşürme girişimleri aslında Türk sosyal medyasında kafa karışıklığı yaratmayı amaçladığını açıkça ortaya koyuyor.
Bir nokta daha. Kaynağı bilinmeyen ve Azerbaycan ile bağlantısı doğrulanmamış videolar paylaşan, yayınladığı videoda "Rusya'ya karşı savaşmak için Ukrayna güçlerine katılan bir Azerbaycanlı, 'bozkurt' işareti yaparak 'Merhaba Azerbaycan!' dedi" gibi yorumlar yazan ve daha sonra Azerbaycan kökenli Rus vatandaşlarının da savaşa katıldığını belirten bu gazetecinin tek bir amacı var: Azerbaycan hakkında olumsuz bir imaj oluşturmak!
Basit bir örnek verelim. Erkin Öncan'ın paylaştığı fotoğrafı "geriye doğru arama yöntemi" ile arattığımızda, bu kişinin paylaştığı fotoğraftaki kişinin 2015 yılında katledilen Ramil Hüseynli adlı bir kişi olduğunu tespit ettik. Hüseynli, 15 Ekim 2015'te, Rusya-Ukrayna savaşı henüz başlamamış, sözde "Donetsk Halk Cumhuriyeti"nin bir parçası olan Novoazovsk şehri yakınlarında öldürüldü.
Erkin Oncan'ın provokasyonları bununla da bitmiyor. "Ukrayna'da Rusya'ya karşı savaşan Azerbaycanlı paralı asker Magomed Caferov, Rusya'ya karşı savaşmak üzere bir Türk lejyonu kurulacağını duyurdu" şeklinde yalan haberler yaydı.
Soruşturmamız sırasında, söz konusu materyalin ilk olarak Krasnodar bölgesinde kayıtlı, genel yayın yönetmenliğini İlona Safronova'nın yaptığı "Utrenniy yug" ("Güney'in Sabahı") adlı bir internet sitesinde yayınlandığını tespit ettik.
Ilona Safronova, Rusya Federasyonu Komünist Partisi'nin Krasnodar bölgesi yerel milletvekilidir. Erkin Oncan'ın sol görüşlü "Vatan Partisi" üyesi olduğu düşünüldüğünde, bu bilginin yayılma nedenini anlamak zor olmasa gerek.
Erkin Öncan, bir başka iddiasında, bölücü ve kışkırtıcı "wargonzo" kanalına atıfta bulunarak, Türkiye'nin İzmir kentinde paralı askerlerin savaşa hazırlanma ve koordinasyon sürecinin organizasyonu hakkında asılsız bilgiler yaydığını belirtti.
Pegov'un "wargonzo" kanalı, 44 günlük Vatanseverlik Savaşı sırasında yaydığı dezenformasyon ve tamamen asılsız içeriklerle hatırlanıyor.
Erkin Öncan'ın eşi Çağla Üren de mesleği gereği gazetecilik yapmaktadır. 1994 yılında Bakırköy'de doğmuş ve 2018 yılında Boğaziçi Üniversitesi'nden mezun olmuştur. 2019-2024 yılları arasında Independent Türkçe'de dış haberler ve bilim/teknoloji editörü olarak çalışmıştır. 2022 yılında NewsLabTurkey desteğiyle haftalık bilim/teknoloji bülteni "Hafıza Kart"ını kurmuştur. Halen serbest teknoloji yazarı olarak çalışmakta ve bir yapay zeka/sosyal medya girişiminde çalışmaktadır.
Çağla Üren, aynı zamanda "The Guardian Foundation" ve "İsveç Uluslararası Kalkınma Ajansı" (SIDA) tarafından desteklenen "NewslabTurkey" eğitim ve araştırma projesinin eğitmenlerinden biridir.
"Euronews" ve "NTV"’de teknoloji haberleri editörü olarak çalışan Çağla Üren, Batılı kurumlar tarafından desteklenen Türk medyasının tanınmış isimlerinden Mehmet Şafak Sarı ile yakın bağlara sahiptir. Mehmet Şafak Sarı'nın Eylül 2023'te "Aç Parantez" kanalında "Karabağ'da neler oluyor?!" konulu bir program hazırlaması ve Erkin Öncan'ı uzman olarak davet etmesi tesadüf değildir.
İlginçtir ki, Erkin Öncan'ın analitik makaleler yazdığı scrolli.co'nun kurucusu Ilgaz Fakıoğlu, Batı fonlarınca finanse edilen Journo ve Newslabsturkey gibi web sitelerinde de yazıyor. Erkin Öncan'ın eşinin de benzer kuruluşlarla iş birliği yaptığını belirtmemiz gerekir. Burdan şu sonuca varıyoruz: Erkin Öncan ve ailesi sadece Rus propaganda aygıtının sadece bir parçası değiller.
Sonuç olarak:
- Türkiye'deki Rus propagandasının başlıca sözcülerinden biri olan Erkin Öncan, Azerbaycan hakkında her zaman kendi önyargılarıyla yazılar kaleme almış birisidir;
- Erkin Öncan, son olaylar (Azerbaycan-Rusya ilişkileri) hakkında yorum yaparken geleneksel olarak önyargılı bir tutum sergilemiştir;
- "Independent Turkçe" gazetesinde yayınlanan yazı da dezenformasyon tarzındadır ve kamuoyunu yanıltmayı amaçlamaktadır;
- Yazdığı yalanlar defalarca ifşa olmuş ve bu da onun yanlış bilgi yayan kışkırtıcı bir gazeteci olarak tanınmasına yol açmıştır;
- Bölgesel ve küresel medyada dezenformasyon yaydığı gerekçesiyle adı kara listeye alınan Erkin Öncan, Türkiye'de daha geniş bir Rus nüfuz alanı oluşturmaya çalışmaktadır.
