Məlum olduğu kimi 18 iyul 2025-ci il tarixində Avropa İttifaqı (Aİ) Rusiyaya qarşı 18-ci “sanksiyalar paketi”ni qəbul edib. Paketdə “kölgə donanması” adlanan bölmədə 105 gəmi-tankerin adı da sanksiayalarda yer alır və onların Aİ ölkələrinin limanlarına buraxılması qadağan edilir.
Aİ Şurasının 2025/1495 saylı Qərarına əsasən, həmin gəmilərin Aİ-yə üzv ölkələrin limanlarına daxil olması, həmçinin dəniz nəqliyyatı ilə bağlı geniş spektrli xidmətlərdən istifadəsi qadağan olunur. mənbə
Avropa İttifaqının həmin qərarından sonra Azərbaycanda bəzi qaragüruhçular, o
cümlədən Əli Kərimli bu mövzuda spekulyasiyalar edərək Hökuməti az qala Avropa İttifaqına xəyanətdə, Rusiyaya dəstək verməkdə ittiham etməyə çalışıblar. Araşdırma etmədən və dəqiqləşdirmədən tankerlərin (“Nizami Gəncəvi”, “Qarabağ”, “Şuşa” və “Zəngəzur”) guya Azərbaycan dövlətin sifarişi ilə yük daşıdığını və Rusiyaya qarşı tətbiq olunan beynəlxalq sanksiyalardan yan keçdiyini iddia ediblər.
Faktyoxla Lab. Azərbaycan tankerləri kimi qələmə verilən gəmilərin mənşəyini və Aİ-nin tətbiq etdiyi sanksiyaların mahiyyətini araşdırıb.
Əslində vəziyyət necədir?
İlk növbədə, birmənalı olaraq qeyd edək ki, adları çəkilən tankerlər Azərbaycan Respublikasının legitim dəniz donanmasına aid deyil və beynəlxalq sularda yükdaşımalara görə ölkəmizə mənfəət, tranzit gəlirləri gətirmir. Ən əsası isə həmin tankerlər rəsmi olaraq Azərbaycan Respublikasının müvafiq qurumları ilə ticari sövdələşməsini həyata keçirmir və ümumiyyətlə dövlətlərarası gəmiçilik anlaşması üzrə hərəkət etmir.
Azərbaycanın beynəlxalq dəniz daşınmalarında iştirak edən və BMT-nin xüsusi agentliyi olan Beynəlxalq Dəniz Təşkilatının (İMO) reyestrinə daxil edilmiş gəmi-tankerləri xüsusi razılıq lisenziyası əsasında qlobal nəqliyyat tranzitlərinə qoşulur və bu prosesdə rəsmi dəniz donanmasının gəmiləri iştirak edir.
Biz, Azərbaycan dövləti adından beynəlxalq sularda hərəkət edən gəmilərin adları Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin (AZCO) dəniz nəqliyyatı donanmasında əks etdirildiyindən “Nizami Gəncəvi”, “Qarabağ” və “Şuşa” tankerlərinin adını axtarmağa çalışdıq. Ancaq həmin gəmilərin heç birinin adına dövlət donanmasının siyahısında rast gəlinmir. Bu isə birmənalı olaraq onu təsdiqləyir ki, həmin tankerlər dövlətə məxsus milli donanmaya aid deyil.
Həmin tankerlər hansı şirkətə və ya donanmaya məxsusdur?
Qeyd edilən tankerlərin müxtəlif transmilli korporasiyaların tabeliyində olması və idarə edilməsi istisna deyil. Dəniz nəqliyyatında belə bir hal var, bir çox ölkədə kommersiya şirkətləri, iri biznes holdinqləri inşa etdirdiyi tankerləri tanınmış şəxsiyyətlərin, öz ölkələrinin məşhur tarixi ünvanlarının adına qoyur. Ancaq həmin tankerlər dövlət adından deyil, müxtəlif şirkət və holdinqin adından dünya sularına çıxır. Gəminin beynəlxalq nişanı da həmin şirkətin qeydiyyatda olduğu ölkəyə aid olur.
Məsələn, tankerizləmə üzrə ixtisaslaşmış “Balticshipping” resursunun məlumatına görə, “Nizami Gəncəvi” gəmisi dahi Azərbaycan şairinin adını daşısa da, “Palmali Shipping Service” şirkətinə məxsusdur. “IMO 9369617, MMSI 273314230” beynəlxalq nişanlı bu tanker 2006-cı ildə inşa edilərək “Lənkəran” adlandırılıb.
“Palmali Holdinq” beynəlxalq sularda dayanıqlı daşıyıcılıq imkanı qazanan gəminin statusunu daha böyük ada ‒ “Nizami Gəncəvi”yə dəyişdirib. Ən əsası tanker Rusiya Federasiyasl bayrağı altında üzür.
Məşhur “marinetraffic”, “vesselfinder” və digər tankerizləmə resursları və paltformalarında da “Nizami Ganjavi” neftdaşıyan gəminin Rusiya bayrağı altında hərəkət etdiyini müşahidə edə bilərik.
Adıçəkilən digər “Karabakh” tankerinin IMO kodunu balticshipping-də axtarışa verdikdə yanlış məlumat aşkar etdik. Belə ki, Aİ-nin sanksiya siyahısında “Karabakh”nın kodu belə göstərilib:
Həmin siyahıda qeyd edilən kodu gəmiizləmə saytına daxil edəndə Liberiya bayrağı altında üzən tankerin məlumatları ilə rastlaşdıq:
Geniş axtarışda bu ad altında üzən dörd tanker aşkarladıq. Bu tankerlərdən ikisinin Azərbaycana, birinin Niderlanda, digəri isə Malayziyaya aid olduğu görünür.
Əli Kərimli zorla “ZANGAZUR” gəmisini də sanksiya tətbiq olunan gəmilər siyahısında təqdim etsə də, qeyd olunduğu kimi bu gəmi Aİ-nin siyahısında deyil, Böyük Britaniyanın fərdi qəbul etdiyi sanksiya siyahısındadır. Burada da Azərbaycana düşmən kəsilən Ə.Kərimli və onun kimiləri məyus etməli olacağıq. Bu gəminin (əvvəlki adı “Shah Deniz”) də adından başqa Azərbaycana aidiyyəti yoxdur: Malta bayrağı altında üzür və Türkiyənin “Palmali Shipping Service”-nə məxsusdur.
“Shusha” gəmisi Azərbaycan dövlətinə aidiyyəti olmasa da Azərbaycan bayrağı altında üzür və hərəkət trayektoriyası Nemrut (Türkiyə) ilə Primorsk (Rusiya) arasında olub. 2024-cü ildə il səkkiz dəfə Nemruta, altı dəfə Primorska yan alıb.
İndi Azərbaycan bayrağı ilə üzən gəminin başqa dövlətlərin, şirkətlərin, holdinqlərin yüklərinin daşınmasının mümkünlüyünü izah edək:
Yuxarıdakı faktlardan da göründü ki, rəmzi ad daşıyan hansısa tanker həmin şəxsiyyətin və ya coğrafi adın mənsub olduğu dövlətin deyil, müxtəlif şirkətin reyestrində yer aldığından hüquqi mənsubiyyətin və məsuliyyətin də daşıyıcısı həmin holdinq olur.
Digər bir məqam ondan ibarətdir ki, Aİ-nin sözügedən qətnaməsində 444 gəminin beynəlxalq dəniz və okean sularında neft məhsullarının daşınmasında adına işarə edilsə də, nədənsə gəmilərin yalnız 105-nin adı Aİ Şurasının sanksiya siyahısında yer alır. 330-dan çox gəminin adının gizli saxlanılması xeyli şübhələrə, Aİ ölkələrinin özəl və müxtəlif transmilli korporasiyalarına məxsusluğu ehtimallarına yol açır. Adları açıqlanan 105 gəminin içərisində Aİ-yə məxsus gəmi-tankerlərin mövcudluğunu gördükdən sonra isə bu ehtimallara artıq yer qalmır.
Avropa İttifaqı Şurasının 2025/1495 saylı Qətnaməsində 105 tankerin beynəlxalq nişanlarına diqqət etdikdə xeyli gəminin elə Aİ-yə aid olması öz təsdiqini tapır. Belə ki, siyahıda Böyük Britaniyaya məxsus “Viper”, İsveçə aid “Nautilus” tankeri, Yunanıstan aid “Olıa”, Niderlanda məxsus “Rissa”, Karib dənizində Niderland Krallığını təmsil edən kiçik ölkə - Kurasaoya məxsus “Aulis” və “Cross Ocean”, “Nova Energy” gəmiləri, Kiprə aid “Naxos” neftdaşıyan tankeri, Böyük Britaniya koloniyası olan və Malavi bayrağı altında üzən “Hu Po” tankeri, Qərbin iqtisadi müstəmləkəsi sayılan Marşall adalarına aid “Maria”, Braziliyaya məxsus “Monte I” gəmilərini görə bilərik.
Digər fakt. Vanuatu kiçik dövlətin bayrağı altında üzən “Himalaya” adlı gəminin əslində sahibi qəyyum ölkələr olan Fransa və Böyük Britaniyadır. Faktiki olaraq onların hər biri Aİ ölkələrinin beynəlxalq nişanını daşıyır. Habelə, Sakit okeanda adalardan ibarət Polineziya ölkəsi olan Tuvalu bayrağı altında üzən “Sea Honor” tankerinin də sahibi Fransanın özəl korporasiyasıdır.
Bura digər ada və yarımada, mərcan dövlətlərini də aid edə bilərik. Karib dənizinin şərq hissəsində yerləşən, Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığının təmsilçiliyini daşıyan Sent-Kids və Nevis adalarının bayrağı altında üzən “Ru Yi” gəmisi də bu qəbildəndir. Panamaya aid “Mars 6”, Sinqapur bayrağı altında üzən “Themis” tankerləri də müştərək transmilli korporasiyalar tərəfindən beynəlxalq dəniz daşınmalarına cəlb edilib ki, onların da əsas sifariçiləri elə Avropanın nəhəng logistika və treyder şirkətləridir.
Bundan başqa, Benin, Qambiya, Sierra Leone, Komor adaları və digər keçmiş müstəmləkə dövlətlərinin bayrağı altında üzən onlarla tanker vardır ki, bu nəhəng gəmilərin əsl sahibləri Avropadakı iri biznes təmsilçiləridir. Sanksiya siyahısında yer alan gəmilərin 20-yə yaxını təkcə Sierra Leoneyə aiddir. Bu kiçik ölkənin ümumiyyətlə dəniz donanması yoxdur, ancaq Avropa və Amerikanın iri transmilli şirkətlərinin inşa etdiyi gəmilər sadəcə bu dövlətin bayrağı altında üzərək okeanlarda müxtəlif daşınmalara cəlb olunub. Yaxud, Panamaya aid “Lion 1”, “Monarx 1”, “Jacklyn”, Sinqapura aid “Fiora”, “Kusto Venetians” gəmiləri illərdir ki, Rusiya məhsulları ilə yanaşı, Aİ-nin müxtəlif şirkətlərinə məxsus malları da daşıyır.
Bütün bunlar bir daha ona dəlalət edir ki, neft və neft-kimya məhsulları daşıyan tankerlərin böyük əksəriyyətini idarə edən treyderlər Qərbə məxsus qlobal dəniz ticarətçiləridir.
Həmin treyderlərin əksəriyyəti isə ABŞ-nin və Aİ-nin sanksiyalar paketlərinə baxmayaraq, Rusiya ilə davamlı şəkildə neft-qaz mübadilələrini həyata keçirən, neft-kimya sənayesi məhsullarını əldə edən və Moskvaya qarşı beynəlxalq sanksiyaların pozulmasında iştirak edən dövlətlərin aparıcı fiqurlarıdır. Məhz onların sayəsində Aİ üzvləri olan Yunanıstan, Kipr, Macarıstan, Slovakiya Rusiyaya qarşı sanksiyalardan imtina edərək bu gün də normal ticari-iqtisadi əmtəə mübadilələrini davam etdirirlər. Amma Fransa və Belçika Aİ-nin sanksiyalarını dəstəkləsələr də Rusiya ilə karbohidrogen mübadilələrini əvvəlkindən cüzi fərqlə davam etdirirlər.
2025-ci ilin ilk rübündə Rusiyanın enerji tədarüklərindən faydalanan dövlətlər arasında Fransa, Macarıstan, Belçika, Slovakiya və Çexiya olub. Təkcə Çexiya “Drujba” neft kəməri vasitəsilə 132 milyon avro dəyərində neft alıb. Həmçinin, Rusiyada istehsal olunan LNG qazının böyük bir qismi Avropa regionu ölkələrinin payına düşür. mənbə
2025-ci ilin mayında Rusiyanın qalıq yanacaq ixracında Avropa İttifaqının payı 1,3 milyard avro təşkil edib ki, bu, kifayət qədər böyük göstəricidir. mənbə
Rusiya neft ixracının təxminən yarısı (47 faizi) G7+ tankerləri ilə daşınıb. Həmin “kölgə tankerləri”nin əksəriyyəti məhz Avropa ölkələrinin nəql-daşıyıcı şirkətləridir. Rusiyanın xam neft və neft məhsullarını daşıyan 352 gəminin 135-i “boz donanma” tankerləri olub ki, onların böyük qismi Avropa limanlarına yan alıb. “Boz və ya kölgə” donanmasının tankerləri Rusiya xam neftini və neft məhsullarını Aİ-yə üzv ölkələrin eksklüziv iqtisadi zonaları, ərazi suları və ya dəniz boğazları vasitəsilə heç bir maneə olmadan daşıyıblar. Rusiya xam neftinin Aİ akvatoriyasına məxsus sularda gəmidən-gəmiyə (STS) prinsipi ilə nəqli aparılıb.
Aİ-də Rusiya yanacağının ikinci ən böyük idxalçısı olan Fransa bu prosesdə, yəni “kölgə donanması”nda əsas “hiyləgərlik” edən ölkədir. Araşdırmalar göstərir ki, “Dunkerk” terminalı vasitəsilə Fransaya daxil olan tankerlər Almaniya və digər dövlətlərə də çatdırılır. mənbə
Bütün bu faktlar onu təsdiq edir ki, Rusiyanın neft və neft-kimya məhsullarını, eləcə də, LNG yanacağını daşıyan ən böyük tankerlər və “kölgə donanması” məhz Avropa İttifaqı dövlətlərinə məxsusdur və Avropaya aid gəmi tankerlər aramsız şəkildə sanksiyalardan yan keçir.
Əli Kərimli və digərlərinin Azərbaycanın dəniz donanmasına aid olmayan tankerlərin üzərində spekulyasiya edərək hakimiyyəti Aİ-nin sanksiya paketini pozmaqda ittiham etməsi isə onların riyakarlığının və hibrid təhdid vasitəsi olmaqlarının göstəricisidir.
