Telekanalları dəyişsək də, dəyişməyən reklamlar həyatımızın bir parçasına çevrilib. Dönə-dönə gördüyümüz reklamlar gözümüzü-könlümüzü oxşamasa da, bəzən qısa sürən xəyallar aləminə apardığını da, gəlin danmayaq. Məsələn, bir də gördünüz elektron cihazlar satan mağazadan evinizi bir anda işığa qərq edən çılçıraq almısınız. Aha, budur, işləyəndə səsi aləmi başına götürən paltaryuyanınızı dəyişmək üçün hazırda reklamı davam edən bir mağazaya giribsiniz və... şeş qoşa!!!

Şeş qoşa çıxıb və aldığınız əşya üçün sizdən pul istəmirlər. Nə gözəl xəyaldır, elə deyilmi?

Şeş-qoşa sürprizi

Yasamal sakini Elza Əzimova da elə həmin rayondakı Şərifzadə küçəsində yerləşən “Kontakt Home” mağazasına gedib. Hərçənd onun nə  “Şeş qoşa” oyunundan xəbəri olub, nə də pulsuz mal almaq xəyalı qurub.  94,99 AZN-ə “JBL CLIP 3” portativ akustik sistemi seçib malın pulunu ödəyəndə “şeş goşa” oyunu barədə eşidib. Tanış-bilişdən eşidibmiş ki, işdir, əlinə zər alıb 6-nı qoşa ata bilsə, seçdiyi əşyanı pulsuz aparır: “Bu oyun haqqında bildiyim yalnız bu idi. Mağazada da mənə qaydalardan danışan olmadı. “Şeş qoşa” oyunu gedən masanın yanından keçəndə birdən bəxtimi sınamaq qərarına gəldim. 5 və 4 düşdü”.

Evə qayıdandan sonra aldığı əşyanın rənginin istəyinə uyğun olmadığını, üstəlik qüsurlu olduğunu anlayıb: “Musiqiyə qulaq asanda “bas” verdiyini, yəni musiqinin təhriflə səsləndiyini hiss etdim.  Belə qərara gəldim ki, məhsulu qaytarım. Vaxt itirmək istəmədim və elə həmin gün, malı aldığım ilk 2 saat ərzində onu mağazaya qaytardım”.

Satıcı İlkin malı geri götürsə də, kassada istehlakçı “şeş qoşa” sürpriziylə qarşılaşıb: “Kassada mənə dedilər ki, malı qaytarmaq mümkün deyil, çünki mən “şeş-qoşa”  oynamışam. Bunu eşidib şoka düşdüm. Belə çıxir ki, bir oyun ortalığa atıb, Qanunu pozmaq olar!”

Şokdan ayılan kimi oyundan əvvəl ona oyun qaydaları barədə məlumat verilmədiyini bildirərək haqqını tələb edib. Onu mağaza müdirinə yönləndiriblər, ancaq o da  pulu qaytarmayacaqlarını  “şeş qoşa” oynayanların malı geri qaytarma haqqını itirdiyini bildiriblər: “Üstəlik, məni təhqir edərək, bəlkə fırıldaqçıyam,  “oyunu udmasam, malı qaytararam” deyib mağazaya gəldiyimi iddia etdi”.

Elza Əzimova bir çoxlarımız kimi, haqqını tələb etməkdən vaz keçməyib. Azad İstehlakçılar Birliyinə baş vuraraq onlardan dəstək istəyib və alıb. Təşkilatın yardımıyla hüquqlarını bərpa edib.

İstehlakçı bilməlidir ki…

Ölkəmizdə istehlakçı hüququnu dövlət qurumu - İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və istehlak bazarına nəzarət Dövlət Xidməti və bir ictimai təşkilat – Azad İstehlakçılar Birliyi müdafiə edir. Hər ikisinin də istehlak bazarında baş verənlərdən xəbəri var.

Antiinhisar və istehlak bazarına nəzarət Dövlət Xidmətindən “Faktyoxla Lab.”-ın sorğusuna cavab olaraq bildirilib ki, “Kontakt Home” mağazasında alıcılar arasında keçirilən “Şeş-qoşa” oyunları zamanı alınmış malların qaytarılmaması barədə məlumatlıdırlar. “Bu cür kampaniyalarla əlaqədar qurumumuza müraciət edən olub. Həmin müraciət də, istehlakçının xeyirinə həll olunub. Bildirək ki, “Şeş-qoşa” yaxud  oxşar kampaniyalar adı ilə istehlakçıların hüquqlarının birbaşa və ya dolayısı ilə hər hansı şəkildə məhdudlaşdırılması yolverilməzdir. “İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa əsasən lazımi keyfiyyətli qeyri-ərzaq malı öz formasına, ölçüsünə, fasonuna, rənginə görə istehlakçıya yaramırsa və ya digər səbəblərə görə təyinatı üzrə istifadə oluna bilmirsə, istehlakçı malın alınma günü sayılmamaq şərti ilə, 14 gün ərzində onu lazımi keyfiyyətli məhsula dəyişdirmək hüququna malikdir. Malı dəyişdirmə anında satışda uyğun mal yoxdursa, istehlakçı dəyəri yenidən hesablamaqla istənilən başqa bir malı almaq və ya qaytarılan malın dəyəri məbləğində pulu geri götürmək, ya da satışa uyğun mal gələn kimi onu dəyişdirmək hüququna malikdir. Yəni, məhsulun dəyişdirilməsi və qaytarılması istehlakçının hüququdur”.

Dövlət Xidmətindən istehlakçılara bildirilib: “İstehlakçılar bilməlidir ki, qanunla nəzərdə tutulan hüquqları heç bir halda məhdudlaşdırıla bilməz. Bu cür hallarla qarşılaşan istehlakçılar  İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinə və ya məhkəməyə müraciət edə bilərlər”.

Qanunları neytrallaşdıran OYUNbazlıq

Dövlət qurumunun istehlakçıların hüquqlarını müdafiə funksiyası onları məhkəməyə göndərməklə məhdudlaşdığını vurğulayan AİB sədri Eyyub Hüseynov isə hesab edir ki,  istehlakçılara qarşı bu münasibətdən istifadə edən elektron cihazlar satan mağazalar, biznes qurumları istehlakçıları aldatmaq üçün elə bil yarışa giriblər: “Bu yarışın birincisi “Kontakt home”dur. Yarış əsasən onunla “Baku electronics” arasında getsə də, “Optimal”, “İrşad Telecom” da onlardan geri qalmamağa çalışır. “Kontakt home”un “şeş qoşa” oyunu isə sözün əsl mənasında, mağazanın oyunbazlığından xəbər verir. Bu oyunu oynayan istehlakçı hüquqlarının üstündən xətt çəkir. Yəni bu oyunda istehlakçı hüquqlarını qoruyan ölkə qanunları tamamilə neytrallaşır”.

Çox istifadə olunan TƏLƏlər

İdtehlakçı aldadılmasının ümumi və fərqli yolları olduğunu deyən E.Hüseynov ən geniş yayılan və demək olar ki, bütün mağazaların baş vurduğu yollardan birinin servis xidməti fırıldağı olduğunu vurğulayıb: “İstehlakçı aldığı məhsulun hər hansı qüsurunu, ya da ürəyincə olmayan hər hansı cəhətini aşkarlayandan sonra mağazaya qayıdır. Bu zaman ona məhsulun əvvəlcə servis xidmətinə getməli olduğu bildirilir. Təbii ki, ya elə dükanda, ya da servis xidmətində telefona lupayla belə zorla görülən bir cızıq salır və bunu qoyurlar istehlakçının boynuna. Onu istehlakçının salmadığını nəinki onlara, hətta məhkəmədə hakimə belə sübut eləmək mümkün deyil. Beləliklə, mağazalarla əlbir işləyən servis mərkəzləri istehlakçının ayağına buxov keçirməklə məşğuldurlar. Təcrübə göstərir ki, məhz bu iş birliyinin nəticəsi olaraq işlənmiş, hətta təmirdən çıxan malın təzə məhsul kimi, sex məhsullarının brend mal kimi istehlakçıya satılması rastgəlinəndir”.

İstehlakçı nədən şikayətçidir?

Maraqlıdır, istehlak bazarında narazılıq daha çox nədəndir? İstehlakçını narazı salmayanlar da varmı?

AİB sədrinin sözlərinə görə, bazarda dəyişikliklər tez-tez olmasa da, rastgəlinəndir: “Ümumiyyətlə, istehlakçı hüquqlarıyla bağlı şikayətlərin spektri genişdir. Təqribən 20 minə yaxın istiqamət var. İldən-ilə gedən dəyişikliklər nəticəsində bunların bir qismi azalır və tədricən sıfırlanır, yerini başqa istiqamətlərdə artan şikayətlərə verir. Məsələn, vaxtilə telekommunikasiya ilə - stasionar telefonlarla bağlı şikayətlər sayının çoxluğuna görə birinci yerdəydi. Son 5 ildə bu sahədən heç şikayət gəlmir. Ancaq  son 5 ildə fərqli sahə üzrə şikayətlər artıb. Mürəkkəb texniki cihazlar satan firmaların əksəriyyəti “Pulunu ver mənə, itil cəhənnəmə” prinsipiylə işləyirlər”.

AİB-ə daxil olan müraciətləri, əsasən danışıq yoluyla istehlakçının xeyrinə həll edirlər. Bu yol kara gəlməyəndə müraciətləri İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak bazarına nəzarət Dövlət Xidmətinə ünvanladıqlarını deyən AİB sədrinin təklifi var: “Hesab edirəm ki, istehlakçı hüquqlarını müdafiəsi birbaşa prezidentə tabe bir qurum olmalıdır. Həm sahibkarların, həm də istehlakçıların hüquqları eyni qurum daxilində təmin edilə bilməz, necə ki, edilmir”.

Nəticə: Qeyd olunan misaldan da göründüyü kimi istehlakçı hüquqları tapdalanır. Xüsusən, elektrik əşyaları, məişət cihazları satan böyük mağazalarından böyük narazılıq var və bunların böyük əksəriyyəti haqlıdır.