Hər dəfə telefonu əlimə alanda barmaqlarım avtomatik olaraq sosial mediada gəzməyə başlayır - aşağı, yuxarı və yenidən aşağı. Nə axtardığımı bilmirəm, amma qarşılaşdıqlarım həmişə oxşardır: böhranlar, müharibələr, siyasi müzakirələr, təbii fəlakətlər, qiymət artımı xəbərləri, linçlər, sui-qəsd nəzəriyyələri, trend olan absurd videolar... Daim təzələyirəm, sürüşdürürəm, bağlayıram, sonra da fərqinə varmadan yenidən açıram.

Bu tendensiya hər gün davam etdikcə, özümü daha çox narahat, yorğun hiss edirəm. Bilirəm ki, biz hamımız bu burulğana oxşar şəkildə düşürük.

Bəs niyə özümüzə bunu rəva görürük?

Əvvəlcə adını verək: “Doomscrolling”.  Yəni davamlı olaraq pis xəbərlər arasında sürüşmə refleksi. Düşünmədən instinktiv olaraq ekranı fırladıb bir-birinin ardınca xəbərlərin hücumuna məruz qalırıq. Nə qədər çox fırladırıqsa, dünya gözümüzdə bir o qədər təhlükəli və gözlənilməz olur.

İfadə ilk dəfə 2018-ci ildə ortaya çıxsa da, əsl populyarlığını pandemiya zamanı qazanıb. Epidemiyanın sürətini, ölümləri və xəstəliyin yayılmasını nəzərə alsaq, özümüzü böyük bir fəlakətin içində tapdıq. Son illərdə artan müharibələr, təbii fəlakətlər və iqtisadi böhranlar acizlik hissini daha da dərinləşdirib. Biz daim çıxış yolu axtarmağa məcbur oluruq.

Digər tərəfdən, fəlakət xəbərlərinə daim məruz qalmaq insanlarda bir növ müdafiə mexanizmini işə salır. Bu amil, zaman keçdikcə, xəbərlərdən qaçmaq meylini də artırır.

Üstəlik, “doomscrolling” anlayışı zaman keçdikcə, mənaca genişləndi və sosial media platformalarında sonsuz sürüşmə refleksimizə istinad etməyə başladı. İndi biz bu konsepsiya ilə təkcə böhran xəbərlərini deyil, həm də alqoritmlərin təklif etdiyi sonsuz məzmun axını istehlak etmək vərdişimizi izah edirik.

Zehni rifahımızı tükəndirən bu dövr “Sizif mifi”ni xatırladır. Nəzarətin bizim əlimizdə olduğunu düşünərək özümüzü axın içində itirərək ekranlarımızı sonsuz sayda fırladırıq və Sizifin qayası yenidən aşağı yuvarlandığı kimi, ekranlarımızda hər şey başlanğıca doğru yuvarlanmağa başlayır və biz daha çox qeyri-müəyyənlik və yorğunluq içində qalırıq.

Yaxşı, bu vəziyyətdən necə qurtula bilərik? Gəlin birlikdə çıxış yolu axtaraq.

Diqqətli olun: Özünüzü yorğun, halsız hiss etdiyiniz an, telefonunuzu kənara qoyun və özünüzə bu sualı verin: Mən həqiqətən ehtiyacım olan məlumatı axtarıram, yoxsa özümü itirdiyim üçün bu dövrədəyəm?

Limitlərinizi bilin: “Doomscrolling” bizi nəzarətimizdən kənar hadisələrə diqqət yetirməyə məcbur edir. Biz inanırıq ki, hər şeyi öyrənsək, özümüzü potensial təhlükələrdən qoruya bilərik, lakin bu, yalnız nəzarət illüziyası yaradır. Ancaq nə qədər çox məlumat istehlak etsək, bir o qədər çox məruz qalırıq. Məzmun axını sonsuzdur və daim genişlənir.

Ellinizm fəlsəfəsinin Stoisizm məktəbi deyir ki, nəzarət edə bilmədiyimiz şeylərə diqqət yetirmək psixikamıza lazımsız yük yaradır. Stoiklərə əməl etsək, hər şeyə yiyələnməyin və əqli məhdudiyyətlərimizi tanımağın mümkün olmadığını qəbul etməliyik.

Ekran fasiləsi: Rəqəmsal ekranda keçirdiyiniz vaxtı şüurlu şəkildə məhdudlaşdırın. Sosial mediada gəzmə vaxtınızı gündəlik limitlərə bölün. Məsələn, səhər 20 dəqiqə, axşam 20 dəqiqə. Siz də gecələr sosial mediada daha az vaxt keçirmək üçün özünüzə hədəflər qoya bilərsiniz. Unutmayın ki, daimi xəbər və məzmun axınına məruz qalmaq sizi daha çox məlumatlı deyil, daha çox narahat edir.

Məzmunu tərbiyə etməyə diqqət yetirin: Özünüzü yalnız pis xəbərlərə və ya alqoritmlər tərəfindən çatdırılan məzmuna məruz qoymağa ehtiyac yoxdur. Sosial media lentinizdə ruhlandırıcı hekayələr, dünyada baş verən müsbət hadisələr, incəsənət və ya sizi rahatlaşdıracaq mövzular üçün yer açın. Alqoritmlərin sizi nəzarətsiz əhatə etməsinə imkan verməyin; Şüurlu seçimlərlə axınınızı yenidən formalaşdırın.

İcmalara qoşulun: Fəlakət xəbərləri bizə dünyanın pis yer olduğunu hiss etdirə bilər, lakin yaxşıları görmək və qurmaq üçün həmişə fürsət var. Birlikdə istehsal edə biləcəyiniz, sizi qidalandıran, dəstəkləyən və ümidinizi bölüşən qrupun bir hissəsi olmaq da əhvalınıza yaxşı təsir edə bilər.

Nəticə: “Doomscrolling”dən qurtulmaz mümkündür. Şüurlu seçimlər edərək və ekran vaxtımızı idarə etməyə başlamaqla bu bu problemi həll edə bilərsiniz.