Արա Ասլանյանը YouTube-ի իր ալիքում կիսվել է հայկական «Վան և Տարոնի» գործիքային երաժշտությամբ։ Այդ երաժշտությունը ծանոթ է նաև սոցցանցերի ադրբեջանցի օգտատերերին։ Երկար ժամանակ սոցցանցերում հնչում էին «Էլչիբեյի երգ» անունով ներկայացվող երաժշտության տարբեր տարբերակներ։ Նույնիսկ որոշ ժամանակ Աբուլֆազ Էլչիբեյի մասնակցությամբ հարսանեկան արարողության ժամանակ արված պարային կադրերը տարածվում էին «Էլչիբեյը պարում էր հայկական երգի տակ» վերնագրով։ Օգտատերերից շատերը կարծում էին, որ ինչ-որ մեկը Էլչիբեյի պարային տեսահոլովակում ավելացրել է հայկական երգը և տպավորություն է ստեղծվել, որ նա «Հայկական պար» է կատարում։ Որոշ օգտատերեր պնդել են, որ դա «հայկական պար է» և ասել, որ խնդրո առարկա տեսանյութը պետք է ջնջվի։

Բայց ո՞րն է ճշմարտությունը. հնչող երաժշտությունը իսկապե՞ս հայկական երգ է: Faktyoxla Lab.-ը փնտրել է երգի աղբյուրը և բացահայտել իրական ճշմարտությունը։

Նախ նշենք, որ այդ թեմայով հետաքրքիր ուսումնասիրություն է իրականացվել axar.az կայքում։ Այդ ուսումնասիրության մեջ որոշ հարցեր պարզաբանել է Ու.Հաջիբեկլիի անվան Բաքվի երաժշտական ​​ակադեմիայի ավագ գիտաշխատող, արվեստագիտության փիլիսոփայության դոկտոր Ռաուֆ Բահմանլին։

Մենք այս հետազոտությունը մի փոքր ավելի խորացրինք: Մեր ուսումնասիրությունների ընթացքում պարզեցինք, որ պարը հայտնի է Թուրքիայի Վանի նահանգում որպես «Թոյչուլար յարջան» և երգվում է բառերի հետ մեկտեղ։ Հայտնի է, որ թոյչուլարն այն հյուրերն են, ովքեր հարսանիքների ժամանակ գալիս են հարսանյաց տուն: Սովորության համաձայն՝ հյուրերը, որոնց մենք «թոյչու» ենք ասում, տղայի տնից գնում են աղջկա տուն՝ հինա քսելու։ «Բասալյա» կոչվող այս ավանդույթի համաձայն՝ հարսանիքի եկած հարազատներն ու հարևանները տնից դուրս են գալիս շեփորի ու թմբուկի ձայնով։ Միևնույն ժամանակ հնչում են հալայ պարեր, երգում են բայատիս, երգում ժողովրդական երգեր։ Այդ ժողովրդական երգերից ու պարերից մեկի՝ «թոյչուլար յարջանի» պատմությունը, ենթադրվում է, որ ստեղծել է Վանի Մոլլագասիմ գյուղից Տանգո աղան։ Հարսանիքին որպես երգիչ հրավիրված տանգո աղան ոտքի էր կանգնում, թաշկինակն էր վերցնում ու երգում ու նվագում երգիչների մասին ժողովրդական երգ։ (աղբյուր)

Մասնագետների խոսքով՝ երգը, որը բաղկացած է երկու անգամ կրկնվող բառերից, երբեմն կատարվում է խառը խմբերով, երբեմն էլ՝ տղամարդկանց ու կանանց առանձին խմբերով։

Մեր ուսումնասիրությունների ընթացքում պարզ դարձավ, որ Մոլլագասիմ գյուղի բնակչությունը, որտեղից առաջացել է պարը, բաղկացած է եղել թուրք օղուզներից, որոնք եկել են ադրբեջանի խանություններից մեկ՝ Մակու խանության Կուրեսուննի (կամ Կուրեսուննու, Կուրեսինլի) գյուղից։ Օղուզների Չեփնի ցեղից Կուրեսուննի ցեղերը որդեգրել են սուննիական աղանդը՝ ի տարբերություն իրենց աշխարհագրության համայնքների։ Այս ցեղը շատ է տուժել Ռուսաստանի կողմից տարածաշրջանի բռնազավթումից (և հայերին զինելուց) Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ և կրել կորուստներ։ Այսօր Կուրեսունիների ճնշող մեծամասնությունը ցրված է Հարավային Ադրբեջանի Ուրմիայում և Թուրքիայի Վանի շրջանում։

Վերադառնանք երգին։ Եթե ​​ուշադիր լինեք երգի խոսքերին, ապա հնարավոր է շատ կետեր հստակեցնել։ «Տոյչուլար Յարջան» երգի մի հատվածում ասվում է.

Նրանց տունը ճանապարհի վրա է,

Տօյչուլար յար ջան,

Գոտին գոտկատեղից վեր է։

Մարջան ձեր թևին:

Ամեն անգամ գնամ այդ յար,

Ես հիանում եմ ձեզնով,

Թող աում են ընկեր եմ,

Ամեն Ամեն:

Նմանատիպ բառեր են օգտագործվում կոմպոզիտոր Սաիդ Ռուստամովի հեղինակած, բայց ժամանակի ընթացքում որպես ժողովրդական երգ սիրված «որտեղի՞ց ես, յար» երգում, որը երգում է ժողովրդական արտիստ Սառա Գադիմովան.

Նրանց տները ճանապարհի վրա են, ճանապարհի վրա,

Հրացանը թևին է, թեւը մեկնած։

Ես գնում եմ հանդիպման, իմ սիրելին ճանապարհին է,

Իմ սիրելին ճանապարհին է, որտեղի՞ց ես, յար։

Նաև բոլորովին նման դրույթ կա Քիրքուքից մինչև Արևելյան Անատոլիա, այնտեղից էլ Ադրբեջան հայտնի «Այ Ջամո, այ Ջամիլա» հայտնի երգում.

Նրանց տունը ճանապարհի վրա է

Գոտին գոտկատեղին է

Դու այստեղ շատ եք գալիս:

Ասեն՝ ընկեր եմ

Ախ Ջամո, օ Ջամո

Հեյ Ջամիլա, Ջամիլա

Այժմ ուշադրություն դարձնենք համացանցում առկա «Թոյչուլար Յարջան» երգի հայերեն տարբերակներին։ YouTube-ի «Քրդական պատմություն, հասարակություն, մշակույթ» ալիքը չգիտես ինչու ներկայացնում է «Թոյչուլար Յարջան» հալայը որպես հայերի «Քոչվոր» հալայ, և պնդում են, որ այն նման է Թուրքիայի շրջաններ Երզնկայում և Ադիյամանում նվագարկվող «Քրդական փայեյ» հալային։ Սակայն «Թոյչուլար յարջան»-ը բանավոր ձայնագրվել է «TRT»-ի արխիվում 1977 թվականին Սոներ Օզբիլենի և Յաշար Թոփչամի երգերով։

“Այս հոդվածը ռուսերենով կարող եք կարդալ այս հղումով”

Очередной плагиат от армян: «Vana & Taroni» или «Toyçular yarcan»?

Հայտնի է, որ «Zülal Trio»-ի հայերեն կատարմամբ «Gatser im shugen»-ը ձայնագրվել է յոթ տարի առաջ, իսկ Շահիյա Ստրանանի քրդերեն կատարմամբ «Porzerina mın»-ը («Իմ սիրելի շիկահեր»)  արձանագրվել է մոտավորապես տասներկու տարի առաջ:

Արա Ասլանյանի «Վան և Տարոն» երգը ոչ միայն գողություն է, այլև հողային պահանջատիրությունը ցուցադրող քարոզչական գործիք։ Այսպես, «Վան և Տարոն» պարին տրված անվանումը վերցված է Թուրքիայի ներկայիս «Վան-Մուշ» դաշտերին տված անունից։ Հայերը միշտ էլ հավակնել են այս տարածքներին։ Բայց որքան էլ հայերը պնդում են, որ այս պարն իրենց է պատկանում, «Վան և Տարոնին», որը համարվում է իմպրովիզացված պար, տասը տարի առաջ տեղադրվել է YouTube սոցիալական ցանցում։

Նաև «Բիթլիսի միտք և աշխատանք» խումբը, որին միացված է YouTube-ի «Քրդական պատմություն, հասարակություն, մշակույթ» ալիքը, խոսում է քուրդ և հայ ժողովուրդների մտերմության մասին նրանց հաճախակի միջոցառումներում, ինչպես նաև խմբի պաշտոնական կայքում և Թուրքիայի հարավ-արևելքում հայերի դեմ իրականացված ցեղասպանությունը, որի իրականացման վերաբերյալ անհիմն պնդումներ անելով փորձում են հայերի մասին ստեղծել անմեղ ազգի իմիջ։

YouTube-ի «Քրդական պատմություն, հասարակություն, մշակույթ» ալիքի սեփականատերը և քրդական ծագումով Նիմեթուլլահ Աթալը, որը հայտնի է իր համառ հայամետ դիրքորոշմամբ, ներկայացնում է Հարավային Ադրբեջանից տեղափոխված ադրբեջանցի թուրքերի կազմած «Տոյչուլյար Յարջան» հալայը որպես հայերի «Քոչվոր հալայ»։ Բայց հետաքրքիր է, որ նույն հալայը, որն իբր հնչում էր Երզնկա-Ադիյաման շրջանում, մենք ոչ մի տեղ չգտանք, բացի «Բիթլիսի միտք և աշխատանք» խմբի սոցիալական ցանցերում։

Դոկտոր Դերյա Աքդեմիրը՝ Թուրքիայի պարի մասնագետներից մեկը, ում հետ կապվեցինք այդ թեմայով, ասաց, որ երբ մենք ուսումնասիրում ենք այս երաժշտությունը որպես կառույց, կարող ենք տեսնել, որ այն պատկանում է yalli (halay) խմբին։ Երաժշտության լեզվին տիրապետող մարդիկ այդ պահին հասկանում են, թե որ ազգին և որ մշակույթին է պատկանում այս երաժշտությունը. Այս պարն առաջին անգամ ադրբեջանցի երաժիշտներն են կատարել հարսանիքի, նշանադրության և թլպատման արարողությունների ժամանակ։ Փաստորեն, շատ երկրներում ազգայնական շարժումների տարածմամբ մենք բավարարվում ենք մի պարով, որը դարձել է ընդհանուր մշակութային ժառանգություն՝ ընդունելով ընդհանուր թուրքական ինքնություն:

Յալլիի ելույթը սկսվել է Ադրբեջանից: Այս յալլին 6/8 ռիթմի յալլի է: 6/8 ռիթմերը ադրբեջանական երաժշտության և ամբողջ աշխարհում հայտնի ազգային ինքնության բանալին են։ Ինչպես հայտնի է, մի խումբ ադրբեջանցի երաժիշտներ մասնակցում են Վանդայում տեղի ունեցած հարսանիքին և ելույթ ունենում այնտեղ։ Նրանց նվագած երաժշտությունը սիրված է ժողովրդի կողմից և տարածված է Թուրքիայում։ Այն կոչվում է «Վանի պար երգ»։

«Եղբայրության էպոս» պարախմբի գեղարվեստական ​​ղեկավար Սարհադ Թուրաքն ասաց, որ երաժշտությունն ու պարն ինքնին պար է, որը կատարում և կատարում են Վանի շրջանի թուրքմենական ծագումով մեր քաղաքացիները։ Իսկ եթե նայեք այս երաժշտության բառերը, դրանք գրված են մաքուր թուրքերենով, «Հարսանիք» բառը նշանակում է, օրինակ, համագումար, ժողով, հարսանիք։ Օրինակ, ինչպես «ես» բառը։ Ինչպես ասացի, քանի որ սա մեր սեփական երաժշտությունն ու պարն է. «Քանի որ նույն պարային երաժշտությունը հնչում էր Հայաստանի սահմանամերձ Վանի շրջանում, այն կրում էր այս երաժշտության ազդեցությունը, և հարսանեկան պարողները կատարում էին ինչպես մեր երաժշտությունը, այնպես էլ մեր երաժշտությունը, և նրանք դեռ օգտագործում են այն: Արդյունքում, դասը, որ մենք պետք է վերցնենք այստեղից, այն է, որ մենք պետք է պաշտպանենք մեր մշակույթը։ Հակառակ դեպքում տարածաշրջանին մոտ գտնվող մյուս ազգերը կտիրեն մեր մշակույթին»:

Ինչպես երևում է

• «Տոյչուլար Յարջան» պարերգը Հարավային Ադրբեջանից Վան տեղափոխված մեր հայրենակիցների կողմից ստեղծված պարերգ է։
• Այդ պարը բացարձակապես կապ չունի հայկական պարերի հետ։
• Թեև հայ և քուրդ երաժիշտները փորձել են այս պարը դարձնել իրենցը, սակայն «Տոյչուլյար յարջան» անունով հայտնի պարը դեռ պահպանում է իր ինքնատիպությունը։