Bu gün getdiyimiz hər yerdə, hətta menyudan da əvvəl xahiş etdiyimiz ilk şey Wi-Fi paroludur.

Bu kodların bəzilərində məkanın adının yanında yaradılma tarixi əlavə edilsə də, bəzilərinin şifrəsini açmaq və ya yazmaq olduqca çətin ola bilər. O qədər ki, bəzən hətta riyazi problemi həll etmək lazım gələ bilər.

Beləliklə, ictimai Wi-Fi şəbəkələrinə qoşulmaq bizi risk altına qoyur?

Qısa cavab budur: Bəli.

İctimai şəbəkələrə qoşulmaq zərərli insanların məlumat axınınızı izləmək və şəxsi məlumatlarınızı oğurlamaq üçün qapını aça bilər.

Gəlin əvvəlcə görək Wi-Fi nədir və necə işləyir?

İnternetə və ya yerli şəbəkəyə simsiz qoşulmağa imkan verən Wi-Fi texnologiyası ilk dəfə 1997-ci ildə Amerika Elektrik və Elektronika Mühəndisləri İnstitutu (IEEE) tərəfindən simsiz yerli şəbəkələr üçün yaradılmış və 802.11 standartı ilə təqdim edilmişdir. 2000-ci ilə qədər Wi-Fi “Alliance” tərəfindən “istifadəçi dostu” adı ilə markalandı.

Məşhur inancın əksinə olaraq, Wi-Fi simsiz əlaqə mənasını verən “wireless fidelity”nin abbreviaturası deyil. Əslində, bu ad musiqi sistemlərində Hi-Fi (Yüksək sədaqət) terminindən götürülmüşdür və yadda saxlamağı asanlaşdırmaq məqsədi daşıyırdı.

Dünya üzrə 15 mindən çox iştirakçı ilə aparılan sorğuya görə, biz ictimai şəbəkələrdə sosial media hesablarımıza daxil olmaqdan tutmuş foto və video paylaşmağa, bank hesablarımıza daxil olmaqdan tutmuş alış-verişə kimi bir çox işi yerinə yetiririk.

Bəs ictimai şəbəkələrdə hərəkətlərimizi necə təhlükəsiz edə bilərik?

Saxta Wi-Fi şəbəkələrindən çəkinin

Yadda saxlamaq lazımdır ki, ictimai Wi-Fi şəbəkələrinə qoşulduqda, saxta şəbəkələrə düşmə riski var. Bu cür şəbəkələr sadəcə olaraq təhlükəsiz görünən adlarla istifadəçiləri aldatmaq məqsədi daşıyır.

 Məsələn, deyək ki, qaldığınız otelin adı “Yurd otel”, təklif etdiyi pulsuz internet şəbəkəsinin adı isə “Yurdotel”dir. Şəxsi məlumatlarınızı əldə etmək istəyən bədxahlar “Yurdotel” adlı oxşar şəbəkə yarada bilər. Buna görə də, ictimai şəbəkəyə qoşulmazdan əvvəl onun adını yoxlamaq və həqiqətən də qoşulmaq istədiyiniz şəbəkə olduğuna əmin olmaq faydalıdır.

Rəqəmsal təhlükəsizlik mütəxəssisləri, əgər varsa, daxil olduğunuz müəssisələr tərəfindən təmin edilən “QR kod”larından istifadə edərək Wi-Fi şəbəkələrinə qoşulmağı tövsiyə edir. Bu, saxta Wi-Fi şəbəkələri ilə qarşılaşma riskini azaldır və həmçinin həmin Wi-Fi şəbəkəsinə qoşulmağa sərf etdiyiniz vaxtı da qısaldır.

Bu “QR kod”ları kafelərdəki masalarda və ya menyularda, hava limanları və avtovağzallar kimi daha çox ictimai yerlərdə divarlarda və ya reklam lövhələrində ola bilər.

Parollarınız oğurlana bilər

İctimai Wi-Fi şəbəkələrindən istifadə, hesabınızın parollarını zərərli şəxslərə təqdim edə bilər. Bu yolla hesablarınıza birbaşa giriş əldə edən fırıldaqçılar əldə etdikləri məlumatlardan sizə qarşı istifadə edə bilərlər.

Bəs onlar bunu necə edirlər?

 “Ortadakı adam” adlanan hücum tipində olan təcavüzkarlar gizli şəkildə şəbəkə ilə istifadəçilər arasında əlaqəni izləyə və manipulyasiya edə bilərlər. Məsələn, kafedə ictimai Wi-Fi şəbəkəsinə qoşulduqda, cihazınız və internet arasında keçən məlumat şifrələnmirsə, təcavüzkar həmin axına qarşı casusluq edə və ya dəyişdirə bilər. Buna görə də həssas məlumatları, xüsusən də parolları, hesab məlumatlarını və maliyyə məlumatlarını paylaşmaqdan çəkinmək vacibdir.

VPN istifadə edin

İnternet şəbəkənizin şəxsiyyəti adlandıra biləcəyimiz IP ünvanınızı maskalamağa kömək edən xidmətlərdən biri VPN (Virtual Şəxsi Şəbəkə) istifadə etməkdir.

Etibarlı VPN sizə internet axınınızı şifrəli tunel vasitəsilə yönləndirməyə imkan verir. Bu o deməkdir ki , internet xidmət provayderi və ya üçüncü tərəf hansı vebsaytlara daxil olduğunuz və ya hansı məlumatları ötürdüyünüzü izləyə bilməzlər.

 Xüsusilə müntəzəm olaraq ictimai Wi-Fi şəbəkələrinə qoşulursunuzsa, VPN-dən istifadə etmək vacibdir. Çünki VPN olmadan bağlantılarda internet axınınız daha asan izlənilə, parollarınız, şəxsi məlumatlarınız və bank məlumatlarınız daha asan ələ keçirə bilər.

Təhlükəsizliyi təmin etmək üçün istifadə edilən ən çox yayılmış üsullardan biri “inkoqnito” nişanlarından istifadə olsa da, bu üsul əslində çox təsirli deyil. Çünki “inkoqnito” nişanları ictimai Wi-Fi şəbəkələrini daha etibarlı etmir və ya hərəkətləri gizlətmir. Bu üsul axtarış tarixçəsini yalnız hazırda istifadə etdiyiniz kompüterdə saxlamır.

İstifadə etdikdən sonra bunu unudun

Keçmişdə qoşulduğunuz şəbəkə ilə bağlı heç bir problem yaşamamağınız, gələcəkdə də heç bir probleminiz olmayacaq demək deyil.

İstənilən Wi-Fi şəbəkəsinə qoşulduqdan sonra növbəti dəfə parolu yenidən daxil etməyiniz tələb olunmayacaq, cihazınız avtomatik qoşulacaq. İlk baxışdan rahatlıq kimi görünən bu xüsusiyyət yeni bir riskin qapısını aça bilər. İctimai şəbəkəni kiminlə paylaşdığınızı bilmədiyiniz üçün, siz bilmədən həmin şəbəkədən istifadə edərək şəxsi və ya maliyyə məlumatlarını paylaşmış ola bilərsiniz (mənbə).

Bir çox cihazlar avtomatik qoşulma funksiyasını söndürməyə imkan verir. Siz bu funksiyanın telefonunuzda, kompüterinizdə və planşetinizdə aktiv olub-olmadığını yoxlaya və getdiyiniz yerdə ictimai Wi-Fi şəbəkələrinin avtomatik qoşulmasının qarşısını ala bilərsiniz.

Öz internetinizdən istifadə edin

Bu təhlükəsizlik üsullarından istifadə etsəniz belə, ictimai Wi-Fi şəbəkələrindən istifadə yenə də risklidir. Çünki ictimai şəbəkələrə kimin qoşulduğunu və ya şəbəkənin təhlükəsiz olub-olmadığını dəqiq bilmək mümkün deyil.

Beləliklə, ictimai şəbəkələrə nisbətən daha təhlükəsiz alternativ nədir? Öz internetinizdən istifadə.

Öz internet paketinizdən istifadə ictimai şəbəkələrə qoşulmaqdan bir qədər təhlükəsizdir. Əgər kompüterdə işləyirsinizsə və internetə ehtiyacınız varsa, “hotspot” (həmçinin şəxsi giriş nöqtəsi kimi tanınır) istifadə edərək telefonunuzdakı interneti kompüterinizlə paylaşa bilərsiniz.

Əgər sizə bank hesabınıza daxil olmaq, alış-veriş etmək və ya təşkilatınız üçün fayllar açmaq lazımdırsa, öz internetiniz ictimai şəbəkələrdən istifadə etməkdən daha etibarlı alternativ ola bilər.

Nəticə: İctimai mühitlərdə ictimai və ya şəxsi şəbəkələrdən yalnız təsadüfi baxış üçün istifadə etmək və şəxsi məlumatlarınızı əhatə edən əməliyyatları yerinə yetirməmək vacibdir. İctimai yerlərdə Wi-Fi-dan istifadə etməyin ən etibarlı yolu VPN-dən istifadə etməkdir.