Dünyadaki Ermenilerin en büyük diaspora kuruluşlarından olan Calouste Gulbenkian Vakfı, Ermenistan'da 18 yaş üstü tüm ilgili yaratıcı kişilerden, bireylerden, küçük gruplardan ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlardan ve kurumlardan Batı Ermeni Kültürü Hibe Programı için başvurular kabul edeceğine dair açıklamalarda bulundu. Vakfın Ermeni Toplulukları Departmanı`nın demecinde bu hibe program aracılığıyla Batı Ermenice`de yeni bir kültür yaratmayı amaçlayan girişimleri desteklemeye devam edeceği vurgulandı. Hibe miktarları toplamda proje başına 10.000 Avroyu geçemeyeceğiyle ilgili bilgi verilen açıklamada projelerin alanlarıysa sanatsal miras ve beşeri bilimler,tiyatro, sahne sanatları, görsel sanatlar, edebiyat, edebi eleştiri, çeviriler (kitaplar, sesli kitaplar, dergiler, süreli yayınlar, denemeler, web siteleri, çevrimiçi yayınlar, grafik romanlar…),yeni medya sayesinde ortaya çıkan disiplinlerarası ve melez kültürel ifade biçimleri,yeni müzik türleri,videolar, enstalasyonlar, animasyonlar, bloglar, YouTube kanalları, podcast'ler, vodcast'ler, uygulamaları, aynı zamanda radyo programları ve farklı platformlarda yaratıcı yayıncılık olarak belirlendi.
Çok ilginçtir ki, hibe programı Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan`ın, Erivan'da bir zamanlar Ermenilerin yaşadığı modern Türkiye'nin bir parçası olan toprakları ifade etmek için kullanılan "Batı Ermenistan" teriminin cumhuriyetin komşularını rahatsız ettiğine inandığıyla ilgili düşüncelerini ülkenin kamu televizyonuna verdiği röportajda belirtmesinden hemen sonra ilan edildi.
Ama Calouste Gulbenkian Vakfı Batı Ermenistan ve batı Ermenice anlayışları ile ilgili sürekli projeler destekliyor. Bu da Vakfı`n bu konudan asla taviz vermediğinin ve vermeyeceğinin bir göstergesi.
Biz de Faktyoxla Lab. (Teyit laboratuvarı) olarak Calouste Gulbenkian Vakfı`nın şimdiye kadar batı Ermenistan ve Batı Ermenice konularında hangi çalışmalar yaptığını ve hangi projeleri desteklediğini okurlarımız için araştırdık.
Öncelikle, bu Calouste Gulbenkian Vakfı’nın sık sık bu konuya değindiğini, Batı Ermenistan ve Batı Ermenice konusuyla ilgili projeleri sık sık fonlandığını berlirtmemiz gerekiyor. Bu süreçte Vakıf daha çok Türkiye’de Hırant Dink Vakfıyla çalışıyor.
Hrant Dink Vakfı'nın Batı Ermenicesi Dil ve Kültür programları yıllardır Calouste Gulbenkian Vakfı’nın fonlarıyla düzenlenmektedir. Örneğin, bu işbirliğinin ilk yaz programı 11 Temmuz-12 Ağustos 2016 tarihleri arasında İstanbul'da düzenlenmişti. Üç yeterlilik seviyesinde, dil kurslarına katılan 18 kişi hafta içi her gün 10:00-13:00 saatleri arasında eğitim almışlardı. Sarin Akbaş, Sevan Değirmenciyan ve Nareg Seferian adlı üç eğitmenin verdiği dersler, başlangıç seviyesindeki tüm katılımcıların Batı Ermenicesini okuyup dinlemesini sağlarken, orta seviyedeki katılımcılar dil becerilerini geliştirme fırsatı bulmuşlardı.
Bu seminerlere katılımcılar arasında Melisa Bilal, Ohannes Kılıçdağı, Zakarya Mildanoğlu, Silva Kuyumciyan, Eric Nazarian, Karin Karakaşlı, Murat Cankara, Silva Özyerli, Mehmet Fatih Uslu ve Elmon Hançer gibi isimleri sayabiliriz ki, ismi zikredilen kişiler sözde Batı Ermenistan tarihi, kültürü, edebiyatı, İstanbul Ermeni toplumu, Ermeni siyaseti gibi konularda, ayrıca gastro atölye çalışmaları ve kültürel gezilerle Ermeni kültürünün farklı yönlerini deneyimleme şansı bulmuşlardı. ( kaynak)
Hemen ardından Hrant Dink Vakfı'nın Batı Ermenicesi Dil Kursları 2016 Sonbahar Dönemi, Calouste Gulbenkian Vakfı ortaklığıyla 26 Eylül-22 Kasım 2016 tarihleri arasında İstanbul'da gerçekleştirilmişti. Sevan Değirmenciyan liderliğinde dil kursları 2 ay sürdü ve toplam 75 saatlik ders çalışması yapılmıştı. İki yeterlilik seviyesine göre kurslar haftada 3 gün, 9 saat olarak gerçekleştirilmişti. (kaynak)
2017 yılında da Batı Ermenicesi Dil Kursları önceki dönemlerde olduğu gibi Hrant Dink Vakfı Anarat Higutyun Binası-İstanbul'da Calouste Gulbenkian Vakfı’nın destekleriyle gerçekleşmişti. 8 Mayıs-9 Ağustos 2017 tarihlerinde haftada iki gün dokuz saat süren kursların sonunda katılımcılar aşağıdaki yeterliiklere sahip oldular:
Birinci Seviye: Bu seviyedeki bir katılımcı başlangıç seviyesindedir ve alfabeyi öğrenen, günlük ifadeleri kullanabilen ve temel yapıdaki cümleleri anlayabilen katılımcılar eğitmen Narod Erkol'un talimatıyla süreci tamamladılar.
İkinci Seviye: Bu seviyedeki bir katılımcı Birinci Seviye becerilerine sahipti ve verilen bir metnin bağlamını anlamayı ve ilgi alanlarında kendini ifade etmeyi öğrendi. Sevan Değirmenciyan'ın rehberliğinde dersler Salı ve Perşembe günleri 18:00-21:00 saatleri arasında yapıldı.
Üçüncü Seviye: Bu seviyedeki bir katılımcı Birinci ve İkinci Seviye becerilerine sahipti ve metinleri anlamayı öğrenerek kendisiini yazılı ve sözlü olarak ifade etme becerisini elde etti. Sevan Değirmenciyan'ın rehberliğinde dersler Pazartesi ve Çarşamba günleri 18:00-21:00 saatleri arasında yapıldı. Hrant Dink Vakfı’nın sitesinden kursun kayıt ücretinin 200 € olduğunu öğreniyoruz. (kaynak)
2017 yılında aynı zamanda iki vakıf ortaklaşa Batı Ermenicesi ve Kültürü Yaz Programı’nı (3 Temmuz- 4 Ağustos 2017 tarihleri arasında) İstanbul'da düzenlenmişlerdir ki, bu yaz programı çerçevesinde katılımcılara üç yeterlilik seviyesinde Batı Ermenicesi Dil Kursları öğrerildi. 5 hafta süren kurs hafta içi her sabah 3 saat olmakla toplam 75 saatlik ders çalışması kapsamında gerçekleşti. Dil kursları Ortak Avrupa Dil Referans Çerçevesi'ne dayalı olduğundan, katılımcılar aşağıdaki becerileri edindiler:
A1 seviyesi: Bu seviyedeki bir katılımcı başlangıç seviyesindelerdi ve alfabeyi, günlük ifadeleri kullanmayı ve temel yapılara sahip cümleleri anlamayı öğrendi,
A2.1: Bu seviyedeki bir katılımcı Birinci Seviye becerilerine sahipti ve verilen bir metnin bağlamını anlamayı ve ilgi duyduğu alanlarda sözlü olarak kendilerini ifade etmeyi öğrendi.
A2.2: Bu seviyedeki bir katılımcı Birinci ve İkinci Seviye becerilerine sahipti ve yazılı ve sözlü içeriği akıcı bir şekilde anlamayı ve ifade etmeyi öğrendi.
Başlangıç seviyesinde olmayanlar için seviyeler öğretmenlerin değerlendirmesine göre belirlendi. Seminerler Pazartesi'den Perşembe'ye öğleden sonraları düzenlendi ve dersler Ermeni tarihi, kültürü, edebiyatı, sanatı, İstanbul Ermeni toplumu ve güncel olaylar gibi konulara odaklandı, ayrıca müzik, yemek pişirme, sinema, kültürel geziler, ziyaretler ve tartışmalar gibi atölye çalışmaları ve aktiviteler de gözardı edilmedi. (kaynak)
2018 yılında da Sonbahar Batı Ermenicesi atölyesi kapsamında Hrant Dink Vakfı ve Gulbenkian Vakfı ortaklığıyla 8 Ekim- 29 Aralık tarihlerinde yine Hrant Dink Vakfı'nın Anarat Higutyun Binası - İstanbul'da gerçekleştilimişti. (kaynak)
Araştırmalarımız zamanı, aynı zamanda kapsamlı Batı Ermenicesi Dil Kursları’nın 17 Haziran-22 Temmuz 2019 tarihlerinde, 2019 Güz Dönemi Batı Ermenicesi Dil Kursları 14 Ekim 2019 – 7 Ocak 2020 tarihlerinde, 2019 Kış Batı Ermenicesi atölyesi’nin 28 Ocak-19 Nisan 2019 tarihlerinde, 2020 Bahar dönemi Batı Ermenicesi online dersleri 4 Mayıs-6 Ağustos 2020 tarihlerinde, 2020 Güz Dönemi Batı Ermenicesi Çevrimiçi Kursları’nın 7 Eylül 2020-28 Kasım 2020 tarihlerinde Hrant Dink Vakfı’nın binasında düzenlendiğini belirledik.
Bunu dışında Calouste Gulbenkian Vakfı Ermeni Toplulukları Departmanı‘nın 2022 yılında Armenag Yeghiayan'ın "Batı Ermenicesi için Bir Kılavuz: Ortografik, Ortopedik ve Üslup Rehberi" adlı kitabının yayımını üstlendiğini de belirledik. Aynı günlerde artık kitap Nayiri.com sitesine yüklenmişti. Bölüm Müdürü Razmik Panossian konuyla ilgili Gulbenkian sitesine verdiği demeçte "Benzersiz yaklaşımı ve formatı ile Batı Ermenicesi için bu kapsamlı ve ayrıntılı rehber, Batı Ermenice konuşan dünyada uzun yıllardır var olan büyük bir boşluğu kapatıyor" diyor.
Kitabı hazırlayan ekipse Lorig Sabounjian-Dzadourian (proje koordinatörü ve yöneticisi), Haroutiun Kurkjian (denetleyici editör), Vrej-Armen Artinian (baş editör) ve Serouj Ourishian (Nayiri web sitesi) oluşmaktadır.
2022 yılında Vakfın Ermeni Toplulukları Departmanı ‘‘Batı Ermeni Kültür Programı adlı yeni bir amiral gemisi’’ program da düzenlemişti. Departman, bu program aracılığıyla Batı Ermenice denen ‘‘dilin’’ kültürel üretimi ve yaratıcılığını desteklemeyi ve dil ile kültür arasındaki içsel ilişkiyi güçlendirmeyi amaçlamaktaydı. (kaynak)
2022 yılında Vakıf Yertik Batı Ermenicesinde çocuklar için yüksek kaliteli yeni bir yaratıcı programın sponsorluğuna soyundu. Yertik, Calouste Gulbenkian Vakfı'nın Ermeni Toplulukları Dairesi tarafından finanse edilen yeni bir program olup yaratıcı içeriği ve uygulaması Vakfın Zarmanazan dilini yoğunlaştırma programındaki bir grup genç erkek ve kadın tarafından sağlanmaktaydı. Yertik ekibi Vahan Kerovpyan, Sevana Tchakerian, Kayane Gavrilof, Hrayr Kalemkerian, Anouche Mekhsian, Vahakn Keshishian ve Dzavy Bilalian'dan oluşuyordu. Şarkılar, hikayeler, oyunlar, kuklalar, bulmacalar, skeçler ve daha fazlasıyla Yertik, 12 yaşına kadar olan çocukların iletişim becerilerini geliştirirken eğlenebilecekleri eğlenceli ve güvenli bir ortam yaratıyordu. Çocuklar bu proje kapsamında yeni kelimeler öğreniyor, Batı Ermenice’yi denen dili öğreniyorlardı. Vakıf bu oyun aracılığıyla çocukların Diaspora'daki günlük yaşamlarına hitap eden dilde yeni ve heyecan verici bir dünya bulmalarını amaçlıyordu. (kaynak)
Araştırmalarımız zamanı Vakfın aynı zamanda daha öncesinde çocuklara ve (10 ila 24 yaş arası) genç yetişkinlere Batı Ermenice’yi öğretmeleri ve bu dilde birşeyler yaratmaları için ilham veren eğitici yaz “kampı” fikrini desteklediğini ve "Zartsants 2.0" çevirimiçi atölyeleri finanse ettiğini de belirledik. Proje kapsamında desteklenen faaliyetler arasında yemek pişirme, müzik ve şarkı söyleme, hareket anlatımı, yoga, origami, el sanatları, çizim ve boyama, fotoğrafçılık, bilimsel deneyler, Batı Ermenicesinde yazma ve okuma (edebiyat ve felsefe dahil), küçük nesnelerle tiyatro, film yapımı yer alıyordu. Aynı zamanda Vakıf bir gazete ("Zarmanadoon") ve radyo programı ("Zarmanatsayn"). Hatta beş düzenli katılımcının yer aldığı Ermenice matematik kelimeleri üzerine bir çalıştay bile yapıldı. (kaynak)
Zartsants 2.0'da 50 katılımcı vardı. Bunlardan 33'ü 10-17 yaş grubunda, 17'si ise 18-24 yaş grubundaydı. Program 22 kolaylaştırıcı tarafından canlandırıldı ve çok küçük bir teknik uzman ekibi tarafından desteklendi. Katılımcılar şu ülkelerden programa çevirimiçi olarak katılmışlardı: Arjantin, Ermenistan, Belçika, Kanada, Fransa, Yunanistan, Lübnan, Portekiz, Türkiye, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri. Dört haftalık sürede (12 Temmuz-7 Ağustos), 1.200 görsel ve 250 video üretildi, 670 zoom buluşması ile toplam 64.000 dakika boyunca 96 atölye çalışması düzenlendi. Çevrimiçi platformda 300 sayfa tasarlandı ve 70'i (tüm katılımcılar ve kolaylaştırıcılara ek olarak) platformu günlük olarak kullanan ebeveynler için 25 blog yazısı yazıldı.
Zartsants 2.0 gençleri ve ebeveynleri her gün Batı Ermenicesi konuşmaya teşvik etti. Vakfın sitesinde dünyanın dört bir yanından birçok aile, canlı yayın etkinliklerinin keyfini çıkarmak, blogu okumak veya "Günaydın" videolarını izlemek için bir araya geldiği yazıyordu. Fiziksel bir toplantı olmamasına rağmen, çok uzak mesafelerde ve farklı zaman dilimlerinde güçlü bir aşinalık ve empati duygusu yaratıldı. Önemli bir husus daha vardı: Zartsants 2.0, Calouste Gulbenkian Vakfı'nın desteği ve yakın işbirliğiyle L'association Mille et un Mondes (Fransa) tarafından düzenlendi.( kaynak)
Burda bir hususu belirtmekte yarar var. Calouste Gulbenkian Vakfı Ermeni Toplulukları Departmanı daha önce 2017 yılında da Batı Ermenice’yi canlandırma programının bir parçası olarak Fransa'nın La Bourboule kentinde "Zarmanazan" adlı bir eğitim projesi başlatmıştı. Yaratıcı ve eğlenceli yaz kampı Batı Ermenice uygulamasını teşvik etmek amacıyla 10 ila 15 yaş arasındaki çocuklar için tasarlanmıştı. Bu projenin bir parçası olarak, Batı Ermenice öğretmenleri veya öğretmen adayları için Institut National des Langues et Civilisations Orientales Paris (INALCO) tarafından üniversite sertifikasına yol açan bir eğitim stajı da tasarlanmıştı.
Kampta çocuklar ve gençler 25 gün boyunca 15 deneyimli kolaylaştırıcıyla birlikte yaşamışlardı. Müzik, sanat, tiyatro, dans ve çeşitli spor ve oyunlarda ilgi çekici atölyeler aracılığıyla Batı Ermenice’yi keşf edip öğrenip eğlenmişlerdi.( kaynak)
Araştırmalarımız zamanı, ayrıca, 2019 yılında Gulbenkian Vakfı’nın Ermeni Toplulukları Dairesi’nin Zartiss Koleksiyonu adında yeni bir kitap çeviri projesi başlattığını öğrendik. Zartiss yayın serisi, en ünlü uluslararası çocuk edebiyatlarından bazılarını Batı Ermenice’ye çevrilmesine olanak sağladı. Zartiss Koleksiyonu Avrupa'da NorHaratch ve ABD'de Abril Books tarafından yayınlanmaktadır. Kitaplar dünya çapında dağıtılmakta ve ilgili yayıncılardan sipariş edilebilir.
2019-2020 yılları arasında ilk kez on kitap İngilizce, Fransızca, Portekizce, Çince ve diğer dillerden Batı Ermenice’ye çevrildi. Konuyu değerlendiren Ermeni Toplulukları Departmanı Direktörü Razmik Panossian, “Zartiss kitap koleksiyonunu piyasaya sürmekten büyük heyecan duyuyoruz. Gerçekten de Batı Ermenice’de kaliteli çocuk kitaplarında ciddi bir boşluk var ve Calouste Gulbenkian Vakfı bu ihtiyacı karşılıyor. Bu kitaplar, çocukları ve gençleri dünya edebiyatını güzelce çevrilmiş Ermenice okumaya teşvik ederek Batı Ermenicesinin yeniden canlanmasına doğrudan katkıda bulunuyor.” ( kaynak)
Sonuç olarak:
-Calouste Gulbenkian Vakfı devamlı olarak Türkiye Cumhuriyeti devleti sınırları içinde bulunan arazilere iddiaları meşrulaştırmak amacıyla kullanılan Batı Ermenistan konulu çoğu projeleri destekledi ve hala desteklemeği de sürdürüyor,
-Bu konuda kendisine en büyük desteği merkezi İstanbul’da bulunan Hırant Dink Vakfı veriyor ve beraber birçok projeye imza attılar,
-Vakıf sık sık Ermeni diasporasından olan çocuklar ve gençler için Batı Ermenice’yi öğrenme ve okuma kursları düzenliyor ki, bunun da temelinde çocukların Türkiye’ye karşı nefret duygularını bilemek yatıyor,
- Gulbenkian Vakfı kültürel ve eğitim projelerini desteklediğini iddia ediyor, ama araştırmalarımız olayın boyutunun farklı olduğunu ortaya koyuyor